Fan/modul kodi

Tijorat banklarning funksiyalari 
Tijorat banklaming mohiyati ulaming funksiyalarida yanayam yaqqolroq 
namoyon boTadi.Banklaming fiinksiyalari ulaming nazariy masalalari sifatida 
e’ tirof etiladi. Shu bois ham banklaming mohiyatini yoritishda vujudga kelgan 
qator mulohazali holatlar ulaming funk-siyalarini yoritishda ham mustasno emas. 
Xususan, iqtisodiy adabi-yotlarda banklaming funksiyalari haqida qator mulohazali 
va tushun-movchilik holatlar mavjud. Masalan, ayrim manbalarda banklar bajara-
digan operatsiyalar ulaming funksiyalari sifatida qayd etiladi.Bu erda bank 
faoliyati natijasida ular tomonidan amalga oshiriladigan operat-siyalari nazarda 
tutiladi.Biroq, shuni ta’ kidlash joizki, banklaming barcha operatsiyalari ham 
ulaming funksiyalari boTa olmaydi. Bank funksiyasi uning maTum ko‘ rinishdagi 
faoliyatini ifodalaydigan iqtiso-diy kategoriya boTishi lozim. 
Shunga qaramasdan, ayrim iqtisodiy manbalarda banklar toTov aylanmasi, 
kassaga naqd pullami qabul qilish va berish, kredit berish, qimmatli qog‘ ozlami 
saqlash va boshqarish, naqd va naqdsiz ko‘ rinish-da xorijiy valyutani sotish va 
sotib olish, shuningdek, bank tomonidan bajaraladigan boshqa operatsiyalar 
ulaming funksiyalari sifatida ta’ kidlanadi. 
Bundan tashqari, iqtisodiy adabiyotlarda banklaming qimmat-baho metallar 
va buyumlami saqlash uchun maxsus seyflar berish, xo‘ jalik yurituvchi 
subyektlaming kapitalini shakllantirishda ishtirok etishi, kreditlash uchun 
resurslami jalb etish va boshqa shu kabi operatsiyalari ulaming funksiyalari sifatida 
talqin etiladi. Albatta, bu banklaming pul-kredit siyosatini amalga oshiruvchi 
muassasa sifati-dagi faoliyatini aniqroq tushinishda va ulaming imkoniyatlari 
kengligidan dalolat beradi. Biroq, ushbu operatsiyalaming barchasi banklaming 

---

225 
funksiyalari 
boTib 
hisoblanmaydi.Chunki 
yuqorida 
ta’ kidlaganimizdek, 
banklarning har-bir operatsiyasini ulaming funksiyalari sifatida e'tirof etadigan 
boTsak, demak zamonaviy banklar 300 dan ortiq funksiyani bajaradi degan fikr 
paydo boTadi. 
Tijorat banklaming funksiyalari haqida gap ketganda, bu jarayonni nafaqat 
banklar nuqtai nazaridan, balki uning mijozlari manfaatlaridan ham kelib chiqib 
so‘ z yuritish lozim. Shu jihatdan banklaming funksiyalarini o‘ rganishda ulami 
quyidagi mezonlariga e'tibor qaratish lozim: 
♦V makroiqtisodiy darajada, banklar va real sektor ishtirokchilari o‘rtasida 
iqtisodiy munosabatlar; 
❖
banklaming tashkiliy-huquqiy va mulkiy shakli jihatidan amal qilishi 
(Markaziy bank, tijorat banki, ixtisoslashgan bank va boshqalar) . 
Banklarning funksiyaiari to‘ g‘ risida fikr yuritganda quyidagi masalalami 
e'tibordan chetda qoldirish kerak emas.Birinchidan, banklaming funksiyalari 
ulaming mohiyatini kengroq ochishga xizmat qilishi lozim, ikkinchidan, 
banklaming funksiyasi sifatida ta'kidlangan iqtisodiy kategoriya barcha moliyaviy 
institutlaming xususiyatlariga xos boigan jarayon emas, balki faqat banklargagina 
xos boigan iqtisodiy kategoriya boiishi lozim. 
Maiumki, banklaming asosiy operatsiyalaridan biri iqtisodi-yotdagi bo‘ sh 
pul mablagiarini tegishli shartlar asosida o‘ ziga jalb etishga qaratilgan. Bu 
banklaming funksiyasi bo‘ la oladimi, degan savol tugiladi. Markaziy bankda 
tijorat banklarining majburiy zaxi-ralari jamg‘ ariladi, banklarda esa aholi va 
mijozlarning vaqtinchalik bo‘ sh pul mablagiari jamg‘ ariladi. Iqtisodiyotda 
vaqtinchalik 
bo‘ sh 
pul 
mablagiami 
jamg‘ arish 
banklaming 
qadimiy 
operatsiyalaridan biri hisoblanadi. Bu erda asosiy masala shundan iboratki, 
vaqtinchalik bo‘ sh pul mablagiami jamg'arish faqatgina banklarga xos boigan 
operatsiya emas, ushbu operatsiyani jismoniy shaxslar yoki boshqa yuridik 
shaxslar ham amalga oshirishi mumkin. Chunki, har qanday subyekt u yoki bu 
obyektni moliyalashtirish uchun dastlab maium miqdordagi moliyaviy mablagiami 

---

226 
jamg‘ arishi lozim.Biroq, masalaga yanayam chuqurroq yondashadigan boisak, 
banklar ushbu operatsiyani bajarganda boshqa xo‘ jalik yurituvchi subyektlar 
bajaradigan operatsiyalardan jiddiy farq qiladi.Ular asosan quyidagi holatlarda 
namoyon boiadi: 
-
banklar pullami jalb etganda o‘ z pullarini emas, balki begona shaxslaming 
mablagiarini jamg‘ aradi; 
-
banklar jamg‘ argan mablagiami o‘ zining ehtiyoji uchun emas, balki 
boshqa shaxslaming ehtiyojlari uchun sarflaydi (qayta taqsimlash asosida) . 
Tijorat banklaming funksiyalari xususidagi mulohazalarni chuqur-lashtirish 
fikridan yiroq ekanligimizni ta'kidlagan holda, ularning quyidagi funksiyalari 
mavjudligini qo‘ llab-quvvatlaymiz.