Fanlari kafedrasi mashina detallari fanidan ma’ruzalar matni angren-2008

Mavzuning bayoni:

Mashinalarning yig’ilgan uzellari kerak bo’lgan vaqtda ayrim detallarga ajratilishi va yig’ilishi mumkin. Bunday birikmalar hosil qilishga imkon beradigan asosiy qism shponka bo’lganligi uchun u shponkali birikma deyiladi.
Detallarni shponka vositasida biriktirish azaldan ma’lum bo’lib, ajraladigan birikmalarning ko’p tarqalgan va muxim turidir. O’tgan darsimizda ajralmaydigan birikmalardan biri bo’lgan payvand birikmalarni ko’rib o’tgan edik. Endi esa ajraladigan birikma turiga kiruvchi shponkali birikmani ko’rib o’tamiz.
Aylanuvchi detallar shkiv, tishli g’ildirak, mufta va shu kabilarni val yoki o’q bilan birgalikda aylantirish uchun shponkalardan foydalanish mumkin.
Shponka – (polyakcha szponka, nem- Spon - pona) –shponkali birikma detali; shkiv, tishli g’ildirak, mufta va boshqalarning gupchagidagi o’yiqchalarga va val tanasiga qo’yiladi.
Afzalliklari: tuzilishi oddiy, yig’ish va qismlarga ajratish oson, tannarxi past. Kamchiliklari: val yoki o’qda shponka uchun mo’ljallangan o’yiqchalarning bo’lishi birikmaning asosiy kamchiligi hisoblanadi, ya’ni o’yiqlar ochilishi hisobiga val yoki o’q ko’ndalang kesimi kichiklashadi, natijada val yoki o’q
mustahkamligi kamayadi.
Mashinasozlikda zo’riqqan (zo’riqtirilgan) va zo’riqmagan (zo’riqtirlmagan) shponkali birikmalardan foydalaniladi.
Zo’riqmagan birikmalarda prizmatik va segment shponkalar ishlatiladi. Prizmatik o’lchamlari ST SEV 189 – 75, segment shponka o’lchamlari ST SEV 647 – 77 bo’yicha standartlashtirilgan.

Rasm-1

Rasm-2

Zo’riqqan birikmalarda ponasimon va tangentsial shponkalar ishlatiladi. Ularning o’lchamlari mos ravishda St SEV 645 -77 va ST SEV 646- 77 bo’yicha standartlashtirlgan.

Rasm-3

Rasm-4

Shponkalar St5, St6, 45, 50, 55, 60 markali po’latlardan tayyorlanadi. Barcha ponasimon shponkalarning qiyaligi 1 : 100 qilib tayyorlanadi.