Фанидан таянч конспект ғ. Б. Эрназаров

Рақобатбардошликни ўлчашнинг усуллари ва таърифлари

Рақобат– бозор субъектлари иқтисодий манфаатларининг тўқнашишидан иборат бўлиб, улар ўртасидаги юқори фойда ва кўпроқ нафга эга бўлиш учун курашни англатади. Бунда ишлаб чиқарувчилар ўртасида сарфланган харажатларнинг ҳар бир бирлиги эвазига кўпроқ фойда олиш учун кураш боради. Мана шунинг орқасидан қувиш натижасида товарларни сотиш доиралари, яъни қулай бозорлар, арзон хом ашё ва арзон иш кучи манбалари учун улар орасида кураш боради.
Рақобат тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг Қонуни 2012 йил 6 январдан бошлаб кучга кирди. Бу қонунда рақобат қуйидагича таърифланган. Рақобат–хўжалик юритувчи субъектларнинг (рақобатчиларнинг) мусобақалашуви бўлиб, бунда уларнинг мустақил ҳаракатлари улардан ҳар бирининг товар ёки молия бозоридаги товар муомаласининг умумий шарт-шароитларига бир томонлама тартибда таъсир кўрсатиш имкониятини истисно этади ёки чеклайди. Ушбу қонуннинг мақсади товар ва молия бозорларидаги рақобат соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат бўлиб, ҳозирги вақтда мулк тури ҳар-хил бўлган, лекин ишлаб чиқараётган маҳсулоти бир хил бўлган корхоналар (фирмалар) ўртасидаги мусобақани қонунийлаштириш ва инсофсиз рақобатни чеклашдан иборат.
Ушбу қонуннинг қоидалари табиий монополиялар субъектларига нисбатан бу қоидаларнинг қўлланилиши мазкур субъектларнинг ўзига хос вазифалари бажарилишини чеклаб қўймайдиган ҳолатларда тадбиқ этилади.
Рақобат қайси босқичда содир бўлишидан қатъи назар, унинг икки тури мавжуд:
– ёввойи рақобат (тартибсиз);
– тартибга солинувчи соғлом рақобат.
Бозор тизимида рақобатнинг мукаммал ва номукаммалдан иборат асосий тури мавжуд. Эркин рақобат икки даражада намоён бўлади: тармоқ ичида, яъни бир хил товар ишлаб чиқарувчи корхоналар ўртасидаги рақобат ва тармоқлараро, яъни турли тармоқлардаги корхоналар ўртасидаги рақобат.
Ғайриқонуний рақобат ҳам мавжуд:
1) рақиб ҳақида нотўғри ва ноаниқ маълумотлар тарқатиш;
2) маҳсулотнинг сифати, ишлаб чиқарган жойи хусусида истеъмолчини алдаш;
3) рақибнинг маҳсулот белгиси номидан нотўғри фойдаланиш;
4) паст сифатли маҳсулотларни реклама қилиш;
5) рақиб маҳсулотларининг сифати тўғрисида асоссиз маълу-мотлар тарқатиш.

2.