Fanidan O‘quv metodik majmua

Ergonomika
- mehnat qonuniyatlari va ishchi jarayonlar haqidagi fandir. Ergonomika tushunchasi 
grekcha “ish va qonun” degan so'zlardan kelib chiqqandir. Ergonomika so'zini birinchi bo'lib, 1875- yili 
o'zining “Ergonomika jihatilari, ya’ni mehnat haqidagi fan” degan ishida polyak olimi 
Yastshembovskiy taklif qilgan. 
Yangi ilmiy fanni yaratish g'oyasi boshida 1921 yilda sobiq ittifoq olimlari Bexterev V.M. va 
Myasnitsev V.N.lar uni “egologiya” keyin “ergonologiya” deb atashni taklif qilishgan. 
1949 yilda Angliyada yangi ilmiy fanni yaratish uchun fanning har xil sohalaridan bir guruh mutaxassislar 
birikkanlarida ergonomika tushunchasi qabul qilindi. Bu tushuncha asta-sekin keng tarqala boshladi, nainki u 
bilan birgalikda boshqa ta'riflar ham ishlatilib kelindi; misol: inson injeneriyasi, muhandislik psixologiyasi, 
inson-mashina tizimida izlash, inson omillari kabi tushunchalar. 
Ergonomika texnika rivojlanishining ma'lum etapi (bosqichi)da paydo bo'lgan bo’ lib, ishlab chiqarishda 
muhim muammolarni yechishda zarur shart-sharoitdir. Yangi jihoz va unga to'g'ri kelgan ishlab chiqarish 
muhitini loyihalashda sodir bo'ladigan ko'pchilik savollarni faqat soglom fikr asosida yechish mumkin 
bo'lmaganda, ergonomikaga murojaat qilinadi. 
Ergonomika fanining maqsadi - mashina va ishlab chiqarish qurollarining o'lcham (parametr)larini 
hamda ishlab chiqarish muhitini inson ehtiyojlariga moslashtirishdir, ya'ni mehnat jarayonlarini me'yorlash 
(optimallashtirish) va hamma ko'ngilsiz ishlab chiqarish omillarini bartaraf qilish yoki maksimal 
kamaytirishdan iboratdir. 
Ishlab chiqarishda yechiladigan asosiy ergonomik vazifalarni quyidagi tartibda sinflashimiz va turlarga 

---

21 
bo' lishimiz mumkin: 
1. Psixologik yuklanishni kamaytirish (nazorat tizimlarini avtomatlashtirish; ishlab chiqarish 
jarayonlarini stabillashtirish;ish xavfsizligini ta'minlash;jihozlar ishining ishonchliligini ta'minlash;me'yoriy 
darajagacha ma'lumotlar hajmini kamaytirish; sozlash va nazoratning qulay (qulay) tizimlarini tashkil qilish; 
nazorat va sozlash tizimlarini markazlashtnrish) ; 
2. Shinam ishchi muhitini ta' minlash ( ishlab chiqarish ziddiyatini yaxshilash) ; 
3. Ishning qulayligini ta’ minlash- bunda qulay bo'lgan jihoz, mebel, asbob, maxsus kiyimlarni yaratish 
va ishlatish, hamma jihozlarni badiiy konstruksiyalarini yaxshilash kiradi; 
4. Ishlab chiqarishni qulay tashkil qilish (jihozlarni qulay joylashtirish; ishchi zonani to'g'ri tashkil 
qilish; tashish va ortish ishlarini kamaytirish; ishlash va dam olishni to' g' ri tashkil qilish; maishiy xizmat 
qilishni to’ g’ ri tashkil qilish) ; 
5. Kadrlar bilan ishlash (bunga kasbiy tanlash, yo’riqnomalar o’tkazish, tajriba almashish, kasbiy 
o'qitish va malaka oshirish kiradi); 
6. Fiziologik yuklanishni kamaytirish (shinam havo iqlimini va yorugligini yaratish; shovqin va titrashga 
qarshi kurash tadbirlari; ish jarayonlarni mexanizatsiyalash va avtomatizatsiyalash hamda jihozlarni yaratish; 
ish joyini to’g’ri tashkil qilish; ishchi zonani to'g'ri ta'minlash; qulay harakatlanishni tanlash; boshqarish 
qismlarini to’g'ri tanlash va joylashtirish; boshqarishni markazlashtirish. 
Operatorning sezgi a’zolariga ta’sir qilishga qarab MAEV quyidagi: vizual, akustik va taktik turlarga 
bo’linadi. 
MAEVlarga quyidagilar: yozuvli yoki simvolli tahtani yorituvchi cho’g’lanuvchi lampalar, strelkali-
shkalali o’lchov asboblari, har xil ko’rsatkichlar, hisoblagichlar, ovozli ohanglar, sirenalar, ekranlar, sxemalar 
va hokazolar kiradi. 
1-jadvalda boshqaruv qism (organ)lariga qo'yiladigan optimal kuch qiymatlari keltirilgan. Boshqarish 
qismlari va ma'lumotlarni aks ettiruvchi vositalar bir xil seziladigan va tez topiladigan joyda o'rnatilgan 
bolishi lozim. Buning uchun ularga yoki ular joylashgan yerda tushuntirish yozuvlari yoki ma’noli simvollar 
keltirilishi hamda ularni bir xil olcham, shakl va ranglarda ishlanishi lozim. 
1-jadval