Fanidan O‘quv metodik majmua

13.6-rasm. 2, 5, 8 litrhajmgaegabo'lgankarbonkislotalio'to'chirgichlarningumumiyko'rinishi. 
 
Suyultirilgan 
SO
2
nihoyatda tezlik bilan bug'lanishi hi-sobiga qorsimon massaga aylanadi. Nihoyatda 
sovuq bo'lganligi uchun elektr qurilmasiga yo'naltirilgan taqdirda uni o'rab sovutadi (uning sovuqligi-81
°C
atrofida bo'ladi) va havo o'tkazmaganligi sababli o'chirishga erishiladi. Bu o't o'chirgichlarning son 
ko'rsatkichlari uning hajmini bildiradi. 
Sanoatda karbonat kislotali, zambilg'altaklarga o'rnatilgan 25, 50 
1
va undan katta hajmdagi turlari ham 
mavjud. Bundan tashqari tarkibiga galogenlar qo'shilgan o't o'chirgichlardan ham keng foydalaniladi. Asosiy 
xususiyati shuki, ular kimyoviy reaksiyani to'xtatishi mumkin.. 
Maxsus kimyoviy vositalar yordamida o'chirish
. 
Yonuvchi metallarni o'chirish juda mushkul ish. 
Bunday yonuvchi metallar qatoriga kaliy, natriy, litiy, sirkoniy, magniy va boshqalarni kiritish mumkin. SC>2 
magniyning yonishini tezlashtirib yuboradi. Yonayotgan metallga suv sepib o'chirmoqchi bo'lsangiz, unda 
portlash ro'y berib, metall parchalari ancha uzoq masofalarga tarqalib, yonish zonasini kengaytirib yuboradi. 
Hattoki, qumq qum ham yonayotgan metall ta'siriga tushib qolishi va qumning parcha-lanishi kuzatiladi. 
Bunda sof kremniy birikmalari hosil boladi. Kremniy namlikni o'ziga tortib, reaksiyaga kirishadi, natijada 
yonuvchi va zaharli kremniy oksidi hosil bo'ladi. Shuning uchun bunday metallarni o'chirishda maxsus 
kimyoviy kukunlardan foydalaniladi. Asosan kukunsimon grafit, Na
2
CO
3
, MgCO
3
, MgO
2
va ulaming 
aralashmalari, shuningdek, suyultirilgan inert gazlardan foydalanish mumkin. 
Avtomatik o't o'chirish vositalari
. 
Avtomatik o't o'chirish tizimiga sprinkler qurilmalari kiradi. 
Sprinklerlar asosan yong'in xavfi yuqori bo'lgan sanoat korxonalariga o'rnatiladi. Mashinasozlik korxonalari 
yong'inga uncha xavfli bolmaganligi sababli, unga sprinkler qurilmalari o'rnatilmaydi. 
Sprinkler qurilmalari o'rnatiladigan xonalarga yoki sexlarga bosim ostida suv o'tkazuvchi quvurlar 
o'tkaziladi va bu quvurlarga sprinkler boshchalari o'rnatiladi. Mabodo yong'in sodir bo'lsa, issiqlik ta'sirida 
sprinkler ishga tushadi, ya'ni suv chiqish teshigi ochilib, suv sepa boshlaydi. Uning suv chiqarish teshigidan 
ma'lum masofada o'rnatilgan doira shaklidagi to'siq suvni keng ko'lamda sachrashini ta'minlaydi; Har bir 
sprinkler boshchasi 6-9 m
2
maydonga suv sachratib, o't o'chirishni ta'minlaydi. Bunday qurilmalar o'rnatilgan 
korxonalarda sodir bo'lgan yong'inlarning 90 % shu qurilmalar o't o’chirish komandalari kelgunda qadar 
o'chirishga ulgurgani aniqlangan. Sprinkler qurilmasining asosiy ishchi qismi sprinkler boshchasi hisoblanadi. 
Uning bir tomoni rezbali qilib tayyorlangan. Shu tomonini suv o'tkazuvchi quvurga burab o'rnatib qo'yiladi. 
Uning ikkinchi tomoniga bronzadan qilingan xalqa, xalqa tutqichi oxiriga esa deflektor o'rnatilgan. U 
sprinkler boshchasi teshigidan chiqadigan suvga to'siq vazifasini bajaradi. Suv deflektorga urilib bar tornonga 
yoyilib sochiladi. Bronza xalqa sprinkler boshchasiga yupqa metalldan qilingan diafragmani qisib turadi. 
Diafragma o'rtasida teshik qolib, u shisha klapan bilan berkitilgan. Bu klapanni yiipqa plastinka ushlab turadi. 
Plastinka asosi xalqa bilan yengil eruvchan modda yordamida yopishtirib qo'yilgan. Yengil eruvchan 
moddaning eruvchanligi sharoitga moslab tanlanishi mumkin. Shundan keyin sprinkler boshchasi ma'lum 
maydon bo'ylab suv sepa boshlaydi. 
Sprinkler tizimiga keltirilgan suv ma'lum qurilmalar orqali o'tganligi sababli, bu qurilmalar yong'in 
chiqqanini bildiruvchi sirena bilan signal beradi. Sprinkler qurilmalari bilan bir qatorda drencher 

---

101 
qurilmalaridan ham keng foydalaniladi. Drencher qurilmalarining sprinklerdan asosiy farqi shuki, unda
yengil eruvchan qulfli qurilma o'rnatilmaydi. Ularni ishlatish asosan suv o'tkazish kranlarini
ochish yo'li bilan amalga oshiriladi.