|
Nаzоrаt sаvоllаri
1. Yong’in dеgаndа nimа tushunilаdi?
2. Yong’inning dаvоmiyligi nimаlаrgа bоg’liq?
3. Yong’inning хаvfli vа zаrаrli оmillаri nimа?
4. Yong’inni o’chirish mоddаlаrigа nimаlаr kirаdi?
5. Yong’inni o’chiruvchi mоddаlаrning klаssifikаtsiyasini аyting?
6. Yong’inni оldini оlish tаdbirlаrini аyting?
7. Ishlаb chiqаrishdа ishlаtilаdigаn mоddiylаr yonish хususiyati bo’yichа nеchа turgа bo’linаdi vа ulаr
qaysilаr?
13-ma’ruza: Yong’in xavfsizligi asoslari
Reja:
1. Yong‘inga qarshi texnik vositalar.
2. Yong‘inni o‘chirish usullari va vositalari, turlari, xususiyatlari va ularga qo‘yiladigan talablar.
3. Yong‘in ofatida inshootlardagi fuqarolarni evakuatsiya qilish tartibi, yong‘inga qarshi to‘siqlar,
xususiyatlari, yong‘in darakchilari va aloqa tizimi.
93
4. Portlash hodisasi, uning xususiyatlari, unga qarshi chora-tadbirlar.
1. Yong‘inga qarshi texnik vositalar.
Yong’inga qarshi himoya sistemasi
– bu yon’inning xavfli
omillarini insonga ta’sirini bartaraf etishga va yong’in vaqtida material zararlar miqdorini cheklashga
qaratilgan tashkiliy tadbirlar va texnik vositalar majmuidir.
O’t o’chiruvchi moddalar va ularning xususiyatlari.
Eng keng tarqalgan
o’t o’chirish moddalariga
suv, suv bug’i, uglekislota, namlagichlar, Кimyoviy va havo-mexanik ko’piklar, galoid tarkibli
uglevodorodlar, kukun tarkibli aralashmalar, uglerod ikki oksidi, brometil birikmalar, inert gazlar va boshqa
mexanik vositalar (qum, tuproq, brezent va h.k) kiradi.
O’t o’chirish moddalari quyidagicha tasniflanadi
:
Yon’inni o’chirish usuliga ko’ra
– sovutuvchi (suv
va qattiq uglekislota); suyultiriluvchi, ya’ni yon’in zonasidagi kislorod miqdorini kamaytirish (ma’lum
miqdordagi uglekislota gazi, yupqa zarrali suv, suv bug’i yoki inert gaz aralashmasi); izolyatsiyalovchi
(yonish zonasi, atrof muhit bilan ko’pik yoki kukun pardasi hosil qilish orqali izolyatsiyalanadi); ingibir
xususiyatli (tarkibi brometil, dibromtetraftor etan va brom metildan iborat galoid tarkibli uglevodorodlar,
tarkibi 3,5-4 ND freondan iborat moddalar va b.);
Elektr o’tkazuvchanligi bo’yicha
– elektr o’tkazuvchi (suv, suv bug’i va ko’pik); elektr o’tkazmaydigan
(gazlar va kukunlar);
Zaharliligi bo’yicha
– zaharsiz (suv, kupik va kukunlar), kam zaharli (uglekislota va azot) va zaharli
(3,5-brometil, freon tarkibli).
Suv
o’t o’chirishda aloxida yoki turli xil Кimyoviy moddalar bilan aralashma holatida foydalaniladi.
Suvning o’t o’chirish xususiyati yonuvchi moddani yonish haroratidan past haroratgacha sovutishga
asoslangan. Suvning hajmi bug’lanish davrida 1700 va undan oshiq martagacha ortadi va bug’ yonish
zonasidan kislorodni siqib chiqaradi.
Uglekislota
(is gazi) va uglerod ikki oksidi rangsiz va havodan 1,5 marta og’ir gaz. U yon’in muhitida
parda hosil qilib yon’in zonasiga kislorod kirishini to’xtatadi. Undan sig’imlardagi yengil yonuvchi va
yonuvchi suyuqliklar yon’inini, elektr jihozlari yon’inlarini va muzeylar, arxivlar kabi suvdan va ko’pikdan
foydalanish maqsadga muvofiq bo’lmagan binolardagi yon’inlarni o’chirishda foydalaniladi.
Namlash vositalarining
fizik xususiyati yonuvchi materiallarni namlanish, xo’llanish xususiyatini
oshirishga asoslangan. Ularga sovun, sintetik aralashmalar, amilsulfat alkilsulfonat va boshqa aralashmalar
kiradi. Bu aralashmalar yon’in muhitida og’ir bug’ va gaz hosil qilib, yonish zonasiga kislorod kirishini
to’xtatadi, haroratni susaytiradi va yon’inni o’chiradi.
Ko’piklar
kam issiqlik o’tkazuvchanlik, yetarli darajada qo’zg’aluvchanlik, issiqlikni qaytarish samarasi
katta, tutun zichligini kamaytirish xususiyatiga va kam mexanik mustahkamlikga ega bo’lgan o’t o’chiruvchi
moddalar hisoblanadi. Ular tayyorlanish usuliga ko’ra Кimyoviy, havo-mexanik va yuqori karrali ko’piklarga
bo’linadi.
Кimyoviy ko’piklar alohida saqlanuvchi aralashmalar (ishqorli va kislotali)ni yon’in zonasiga uzatish
yoki ko’pik hosil qiluvchi kukunlar aralashtirish orqali PG-50, PG-100 ko’pik generatorlari yordamida hosil
qilinadi. Ko’pik kukunlari – oltingugurt ammoniy va natriy bikorbonat aralashmasi bo’lib, 1 kg kukun va 10
litr suvdan 40-60 litr ko’pik olish imkonini beradi. Neft mahsulotlari yon’inlarini PO-1, PGP kukunlari, spirt
va atseton yon’inlarini GGPS kukuniga 2% sovun aralashtirilib tayyorlangan ko’piklar yordamida o’chirish
mumkin. Havo-mexanik ko’piklar havo-ko’pik stvollari yordamida suv, injekterlangan havo va ko’pik hosil
qiluvchilar asosida olinadi.
Suvning bosimi va ko’pik hosil qiluvchilar xususiyatiga ko’ra ko’piklar o’rta va yuqori karrali bo’lishi
mumkin. Ko’pik karraligi deganda hosil bo’lgan ko’pik hajmini, uni hosil qilishga sarflangan barcha suyuqlik
miqdoriga nisbati tushuniladi. 5 dan 100 karralikgacha ega ko’piklar kam va o’rta; 100 dan katta karralikga
ega ko’piklar yuqori karrali ko’piklar deyiladi.
Inert gazlar
(azot, argon, geliy, tutun va chiqindi gazlar) asosan yon’indan saqlanish maqsadida neft
mahsulotlari sig’imlarini payvandlashdan oldin to’ldirib ishlov berishda ishlatiladi.
Mexanik vositalar
(brezent, voylok, qum, tuproq va b.) yon’inni boshlanish davrida, ya’ni uchqunlanish
fazasida uchirish maqsadida foydalaniladi
Sanoat korxonalari binolarini yong'indan muhofaza qilish uchun ishlatiladigan asosiy texnik qurilmalar
94
QMQ 2.01.02 92 asosida aniqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
