Fanidan O‘quv metodik majmua

serebral koma
– bunda quyidagi simptom kuzatiladi: oyoqqo‘llarda harakat va sezgi yo‘qligi, 
og‘izning jarohatlanmagan tomonga qiyshayishi (kasal «trubka chekayapti»), ko‘zning jarohatlangan tomonga 
qiyshayishi (kasal bosh miyadagi jarohatlangan o‘choqqa qarayapti), shikastlangan oyoq yoki qo‘llar ko‘tarib-
tushirilganda krovatga og‘irlik bilan tushadi. 
Apopleksik zarbalar ko‘pincha 45–60 yoshdagilarda kutilmaganda sodir bo‘ladi. Bunday bemorlarning 
yuzlari qizil rangda bo‘lib, bungacha ular ko‘pincha arterial qon bosimining oshishidan qiynalib yuradilar
.
Birinchi yordam: to‘liq tinchlikni ta’minlash; boshga sovuq qo‘yish (muzli grelka); tez yordam 
mashinasini chaqirish; ixtisoslashgan kasalxonaga gospitalizatsiya qilish. 
Shok
– ingliz tilidan «zarba» deb tarjima qilinadi. Bundan 200 yil muqaddam kuchli jarohatlovchi 
ta’siridan kelib chiquvchi holatga shunday nom berilgan. Shok o‘zida ko‘plab simptomlarni 
mujassamlashtiradi, bu belgilar bemor yoki shikastlangan shaxs holatining og‘irligini ko‘rsatadi. Shokning bir 
necha turlari farqlanadi. Amaliyotda ko‘proq uchraydiganlari: travmatik; kardiogen; anafilaktik; kuyish 
shoki; infeksion – allergik; gemorragik;elektr shoki. 
Travmatik shok
turli a’zolar va tana qismlarining shikastlanishi tufayli sodir bo‘ladi. Travmatik shok 
rivojlanishiga olib keluvchi asosiy omillar: og‘riq; qon yo‘qotish;shikastlangan to‘qimaning parchalanish 
mahsulotlari bilan organizmning zaharlanishi. 
Klinikasi
: 
travmatik shokning kechishida 2 davr farqlanadi: erektil (qo‘zg‘alish); torpid (tormozlanish). 
Erektil davr travmadan so‘ng birdaniga boshlanib, hushning saqlanishi, harakat va nutq qo‘zg‘alishlari, 
o‘ziga va atrofdagilar holatiga tanqidiy qarashlarning yo‘qligi bilan tavsiflanadi. Terisi oqargan, ko‘z 
qorachiqlari yorug‘lik ta’sirida yaxshi kengaygan, qon bosimi normada bo‘lib, tomir urishi biroz tezlashgan. 
Bu davr o‘rtacha 10–20 minut davom etadi. Shundan so‘ng torpid davr boshlanadi, bunda qon bosimi birdan 
keskin pasayadi, sovuq ter bosadi, tana harorati pasayadi, yaqqol tormozlanish rivojlanadi va o‘lim yuz berishi 
mumkin
.
Birinchi yordam
: nafas yo‘llarining o‘tkazuvchanligini tiklash; qon ketishini to‘xtatish; chiqishlarda 
immobilizatsiya qilish; og‘riqsizlantirishni o‘tkazish; jarohatlangan kishini eng yaqin tibbiyot muassasasiga 
tezda va ehtiyot qilgan holda olib borish kerak. Kuyish shoki jarohatlangan kishi tanasining 15–20 % qismi 
kuyganda kuzatiladi. Klinikasi ikki bosqichda kechadi: 
1) qo‘zg‘alish bosqichida kuchli og‘riq, harakat bezovtaligi, ter bosishi, qaltirash; 
2) 6–12 soatdan keyin kuygan kishi og‘riqni sezmaydi, sovuq ter bosishi kuzatiladi, «qahva quyqasi» 
ko‘rinishida qusishi mumkin, qon bosimi keskin pasayadi, tomir urishi tezlashadi, umumiy tormozlanish 
kuzatiladi. 
Tez yordam
: kuyish manbasini o‘chirish; kuyishning aniq vaqtini aniqlash; «kaft» qoidasi bo‘yicha 
tananing qancha qismi jarohat-langanini aniqlash; og‘riqsizlantirishni o‘tkazish; vena ichiga suyuqliklar 

---

112 
yuborish; tezkor va ehtiyotkorlik bilan jarrohlik-kuyish bo‘limiga gospitalizatsiya qilish. Tashishda 
jarohatlanmagan tomon bilan yotqizish kerak.