Fanidan O’quv – uslubiy majmua

Noverbal muloqot vositalari. Nutqli muloqot auditoriyaga ikki oqim

axborotlari orqali ta’sir qiladi: birinchisi, uzlukli so‘zli oqim, ikkinchisi uzluksiz

noverbal oqim. Noverbal muloqot vositalariga insonlarning imo-ishorasi,
55

tabassumi, yurish-turishi kiradi. Nutq yordamida axborotning, matnning mazmuni

va mohiyati uzatiladi. Noverbal muloqot vositalari aytilgan fikrlarning qo‘shimcha

ichki mazmunini, unga bo‘lgan munosabatni yetkazadi. Noverbal muloqot shakli

imo-ishoradir. Imo-ishoralar – bu aniq mazmunga ega qo‘llar yoki boshqa harakat

a’zolarinig harakatidir.

Gidning imo-ishoralari eshituvchilar diqqatini bayon etilayotgan malumot
mazmuniga qaratadi, asosiysini ajratadi, aytilganlarni isbotlaydi. Imo-ishoralar

nutqni jonlantiradi. Ishora, ayniqsa ibora kuchli ifodaga muhtoj bo‘lganda qo‘l

harakatlari yordam beradi, gid fikrlarining hissiyotli taassurotlarini namoyon etadi.

Ekskursiya jarayonida ishoralarning asosiy o‘ziga xosligi shundaki, u nafaqat

hikoya bilan, balki ko‘proq ko‘rgazmalilikning tarkibiy qismi sifatida ob’ektlarni

ko‘rsatish bilan bog‘liqdir. Bitta ob’ektni ko‘rsatishda ishoralarni tanlashda turlicha

yondashuvlarni hisobga olish zarur. Gid ishoralar variantini (undovchi,

ko‘rgazmali, hissiyotli, tavsiyali) guruh tarkibi, ekskursiya mavzusi, yil fasli, sutka

vaqtiga bog‘liq holda ishlatadi.

Undovchi ishoralar-ob’ektni ko‘rsatish bilan bog‘liq emas, ular tashkiliy
xarakterga ega. Ular yordamida gid ekskursantlarga avtobusdan tushishni yoki

salonda o‘z o‘rnida o‘tirishni, ob’ekt oldida guruhni joylashtirishni, keyingi

ob’ektga yo‘l olishni ko‘rsatadi.
Hissiyotli ishoralar- gidning hissiyoti, ruhiy holatini namoyon etadi.
Hikoyada ishlatiladigan ishoralar bayon etiladigan malumot muhimligini, gid

fikrining mazmunini yoritishi, yo‘nalishli bo‘lishi kerak. Ishoralarni ishlatishdagi

kamchiliklar sifatida ularni haddan ziyod yoki so‘zlar o‘rnida qo‘llash, ob’ektlarni

ko‘rsatish jarayonida ishoralarning hikoya bilan mos kelmasligi yoki undan uzilish

kabilarni aytish mumkin. Hozirda ekskursiya arayonida ishoralarni ko‘rgazmali va

samarali ishlatish qoidalarining ilmiy ishlanmalari yo‘qligini uslubiy kamchilik

sifatida ta’kidlab o‘tish mumkin.
Gidning hissiy madaniyatini imolar namoyon etadi. Imo- bu inson yuzidagi

mushaklarining harakati bo‘lib, uning ichki ruhiy holati, kechinmalari, kayfiyatini

56

namoyon etadi. Ko‘pgina hollarda imo so‘zdan ham ko‘proq mazmunni anglatishi

mumkin. Imo va ishora bir-biridan ajralmasdir.