Fanidan O’quv – uslubiy majmua

3.4. Gid faoliyatini tashkil etishning bosqichlari

Hozirgi zamon turizm sohasida gidlarning o‘rni beqiyosdir. Ayniqsa, xorijiy

fuqarolar bilan ishlaganda gid o‘z davlatining vakili sifatida uni taqdim etadi. Gid

marshrut davomida mehmonlarni kutib olishda o‘zini tutishi, do‘stona munosabati,

hurmat bilan qarashi, ularda ushbu davlat va umuman jamiyat haqidagi tasavvurini
shakllantiradi.

Gid nafaqat sayohat tashkil etuvchi turfirma vakili, balki, o‘z davlati

salohiyatini reklama qiluvchi, mehmonlarga yangi ma’lumotlarni beruvchi va

ma’lum harakatlarni (xarid qilish, odamlar bilan muloqot qilish, raqs tushishni

o‘rgatish va sh.k.) amalga oshirishga yordam beruvchi shaxs hamdir. U koordinator

sifatida barcha tadbirlar (ekskursiya – konsert – dam olish – ekskursiya ) va

xizmatlar (militsiya – apteka – aloqa – transport ) zanjirini bog‘laydi. Baxtsiz

hodisa ro‘y berganda gid birinchi tibbiy yordam ko‘rsatishni bilishi, turist

(ekskursant) va mahalliy aholi o‘rtasida nizoli vaziyatlar yuzaga kelganda tinchlik

hakami

bo‘lishi,
ekskursiya
xizmati
jarayonida
esa
notiq
sifatida

turistlar(ekskursantlar) diqqatini jalb qila olishi, eng asosiysi, tashkilotchi sifatida

o‘z atrofida odamlarni jamlashtira olishi lozim. Tashkilotchilik qobiliyati

bo‘lmagan gidning guruhi tarqalib, sayohat grafigidan chiqib ketishi, tadbirlarga

(konsert, tushlik) kech qolishi va natijada butun bir rejalashtirilgan marshruti

buzilishi mumkin. Shuning uchun, gid nafaqat xizmat ko‘rsatuvchi, balki, sayohat

jarayonini boshqaruvchi menejer ham hisoblanadi. U turistlar (ekskursantlar) istak -

xohishini o‘rgangan holda tadbirlar taktikasi va rejasini ishlab chiqadi. Turistlar

istak va xohishlarini o‘rganishda ikkita muhim elementni ajratish kerak bo‘ladi:





Tashrif hududini turistlar (ekskursantlar) tomonidan o‘rganishi jarayoni;

butun bir rejalashtirilgan dasturni samarali va mas‘uliyatli boshqarish.

Turist sayohat, ekskursiya jarayonida uni har jihatdan mas‘uliyatli, bilimli,

ma’lumotlarni to‘g‘ri yetkazadigan, mushkul vaziyatlarni hal eta oladigan

mutaxassis hamrohlik qiladi, deb ishonadi. Gid taqdim etayotgan hududining,
58

ob’ektning

flora va faunasi, tarixiy voqealari haqida maksimal axborotga ega

bo‘lishi kerak.

Gid o‘z ishini boshlashidan avval qatnashuvchilar tarkibi, segmentini

inobatga olsa, o‘z harakatlari dasturini tuzishi osonlashadi. Faoliyati yo‘nalishlariga

qarab gidlar har xil turlarga bo‘linadi:

Tarixiy joylar va yodgorliklar bo‘yicha gidlar. Turistlar (ekskursantlar)

qiziqishini uyg‘otuvchi me’moriy, madaniy ob’ektlar, qadimiy xarobalar, inshootlar

saqlanib qolgan shaharlarda faoliyat ko‘rsatuvchi gidlar. O‘zbekistonning

Samarqand, Xiva, Buxoro, Qo‘qon, Shahrisabz kabi shaharlarida ushbu

yo‘nalishlarda gidlar ekskursantlarni qiziqarli ob’ektlarga olib boradilar.
Bu toifadagi gidlar:

 mintaqa tarixi, mahalliy aholi urf – odati, yashash tarzini bilishi;

 bino yoki inshootlarning bunyod etilishi tarixi, uning o‘ziga xosligi,

me’moriy uslubi va ornament uslubi haqida ma’lumotlarga ega bo‘lishi;

 dalillarga tayanishi va ularni ob’ektlar bilan bog‘lashi;

 turistlar (ekskursantlar) qiziqishini uyg‘otuvchi rivoyat va tarixiy

ma’lumotlardan foydalanishi maqsadga muvofiqdir.

Aniq isbotlarga ega bo‘lmasdan tarixiy voqealarni buzish yoki haddan ziyod

foydalanish noto‘g‘ridir. Jarayon shunday yo‘lga qo‘yilishi kerakki, gid barcha

rejalashtirilgan asosiy ob’ektlarni ko‘rsatib hikoya qilishi, dasturga rioya qilishi

zarur.

Muzeylar bo‘yicha gidlar. Bu toifadagi gidlar tor mutaxassisligi bilan

farqlanadi. Ular odatda bitta muzey haqida to‘liq ma’lumotga ega bo‘ladilar

(masalan, kartinalar, liboslar, milliy taomlar va shu kabilar). Turistlar

(ekskursantlar) ma’lumotlarni oson qabul qilib olishi uchun gid ularni segmentlarga

ajratadi va imkon qadar har birining axborotga bo‘lgan talabini ham hajman va ham
mazmunan qondirishga, bilimlarini yangilab borishga harakat qiladi.

Maxsus turlar bo‘yicha gidlar boshqa gidlardan tanishtirilayotgan sohaning

mutaxassisi ekanligi bilan farqlanadi. Ko‘pincha ular o‘z hamkasblari yoki shu

59

sohaga

qiziquvchilar

bilan

ishlaydi

(ornitologiya,

botanika,

etnografiya,

gastronomiya va sh. k.). Maxsus tur gidlari o‘z sohasi bo‘yicha keng axborotga ega

bo‘lib, mustaqil tadqiqotlar o‘tkazib, noyob ma’lumotlar topib sohaning ustasiga

aylanganlar.

Maxsus tur gidlari o‘z ishini tashkil etishda (tabiat parklari, qo‘riqxonalarda)

quyidagilarni inobatga olishi maqsadlidir:

 ob’ektni ko‘rsatishni ma’lum vaqt bilan chegaralanganligini inobatga

olishi;

 u yoki bu zonalarga kirish imkoniyatining mavjudligi;

 flora va fauna haqidagi ma’lumotlarga ekskursantlar ehtiyojining borligi;

 ekskursantlarning o‘zini tutish qoidalari, shaxsiy xavfsizlikka rioya qilishi

va sh.k.

O‘zbekistonda boshqa mutaxassislar ham ma’lum malakani talab qiluvchi

gid xizmatini taklif etadilar. Masalan, tog‘larda ekskursiyalar tashkil qiluvchi -

alpinistlar, daryo bo‘ylab - raftingistlar, g‘orlarda - speleologlar, o‘rmonlarda –

ovchilar. Odatda ular ham ushbu sohalardan ma’lum bilim va ko‘nikmaga ega

bo‘lgan guruh bilan ishlaydilar.

Gid quyida keltirilgan talablarga javob bersa bundan turfirmaga, turistlarga,

mahalliy
aholiga

va
gidning

o‘ziga
ham

foyda

bo‘ladi.
Aks

holda,

turistlar(ekskursantlar) tomonidan sifatsiz ko‘rsatilgan xizmat borasida shikoyatlar

kelib tushishi va natijada turfirma mas’uliyatsiz giddan voz kechishi mumkin.

Bunday holatda turoperatorning ham gidning ham obro‘siga putur yetadi.
Gid xizmatlarning sifatini belgilab beruvchi asosiy xususiyatlarini bilishi
shart:

Birinchi, ishonchlilik, ya’ni va’da qilingan xizmatlarni to‘g‘ri va

kamchiliklarsiz bajarish. Turist(ekskursant) gidga dasturda ko‘rsatilgan biror

xizmat bajarilmay qolganligi yoki o‘z vaqtida bajarilmaganligi to‘g‘risida doimo
eslatmasligi kerak.

60

3.2-jadval