Fanidan O’quv – uslubiy majmua

4-ob’ekt. Do‘ppido‘zlik namunalari

Hurmatli ekskursantlar! Do‘ppido‘zlik san’ati kashtado‘zlikning ajralmas

qismidir. Do‘ppilarga kashtado‘zlik usullari namunalaridan foydalanilgan.

O‘zbek milliy an’anaviy kiyimlari orasida ko‘rinishi jihatidan kichkina, lekin

eng qadimiy, ko‘p, keng tarqalgani, bu umriboqiy-o‘zbek do‘ppisidir. U erkaklar,
ayollar va bolalar milliy kiyimining ajralmas tarkibiy qismi hisoblanib, xalqning

hayot tarzi va an’analariga chuqur kirib borgan.

Do‘ppi - yengil bosh kiyimi bo‘lib, islom tarixi va aqidalariga ko‘ra katta

yoshdagi mo‘min-musulmonlar odatda boshyalang yurmaganlar. Yilning issiq

fasllarida uyda, ko‘cha-kuyda, mehmondorchilik va ishxonalarda do‘ppi, qalpoq,

kallapo‘sh deb har joyda har xil ataladigan bosh kiyim kiyishgan. Dastlab Eronda

va turkiy xalqlarda rasm bo‘lib,

keyin

boshqa xalqlarga o‘tgan. XIII asrda

Rossiyada ham paydo bo‘la boshlagan.

245

12.4-rasm. Erkaklar do’ppisi.

Do‘ppi turkcha «tepa» so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, nafaqat o‘zbeklar, balki

Markaziy Osiyoda yashovchi boshqa xalqlarning ham milliy bosh kiyimidir.

Boshqa xalqlar do‘ppilaridan o‘zbek do‘ppilarilari o‘ziga xos shakli, bezagi bilan

farqlanadi. Qadimdan erkaklar do‘ppilarini juda qadrlashgan. Birovning do‘ppisini

boshidan tushirib yuborish uni haqoratlash bilan teng bo‘lgan.

O‘zbek xalqining milliy kiyimlar orasida do‘ppining tarixi uzoq davrlarga
borib taqaladi. Miloddan avvalgi 519-yilga oid deb hisoblangan, Behustun

qoyatoshiga o‘yib tushirilgan bo‘rtma odam suratlaridan birining bosh kiyimi

hozirgi do‘ppimizga juda o‘xshar ekan.

Do‘ppini eslatuvchi bosh kiyimlarning qadim o‘tmishda ham mavjud

bo‘lganligini tasdiqlovchi dalillarni arxeologik yodgorliklar, devoriy yozuvlar,

terrakota haykalchalar, XV-XVI asrlarga oid sharq miniatyuralarida ko‘rishimiz

mumkin. Panjikent tasviriy san’atida ham bir nechta bosh kiyim tasvirlari saqlanib
qolgan. Movarounnahr (XV-XVII asrlar) va Samarqand (XVI asrning birinchi
yarmi) miniatyuralarida ayollarning turli-tuman bosh kiyimlari uchraydi.

Marg‘ilon va Chust (tus) do‘ppilarining tarixi shubhasiz Xitoy bilan bog‘liqdir.

Chunki ola do‘ppi o‘zbek madaniyatini xitoy va butun sharq xalqlari madaniyati

bilan bog‘lasa, iroqi do‘ppilar esa uzoq g‘arb mamlakatlari, Iroq madaniyati bilan

bog‘laydi. Masalan, iroqi do‘ppi O‘zbekistonda dastlab Shaxrisabzda urf bo‘lib,

so‘ngra boshqa shahar va qishloqlarga tarqalgan, keyinchalik bu do‘ppi ham har

bir shaharning o‘ziga xos bezak usulida yaratila boshlangan (rivoyatlarga

246

qaraganda, Amir Temur Iroqdan turli hunarmandlar qatorida do‘ppido‘zlarni ham

keltirgan, shu sababli ular tikkan Do‘ppi iroqi deb nom olgan).

Har bir do‘ppi o‘zining yaratilish uslubiga ega bo‘lib, ular bir-biridan farq

qiladi. O‘zbekistonda ommaviy bosh kiyimi asosan uch xil shaklga ega, ular

«Kuloh», «Aroqchin», «Tusdo‘ppi» lardir.
Kuloh - konussimon erkaklar bosh kiyimidir. U asosan darveshlar bosh
kiyimidir. Uning matoxi toq uchburchak parchalaridan bichilib tikiladi. Kuloh
hozir juda kam uchraydi.