Фанидан Мустақил иш Мавзу

Ванадий
Ванадий (V) – бешинчи группа элементи, икки, уч, тЎрт, беш валентли бЎлади.
Атом оғирлиги 50,942.
Тартиб номери 23.
Кларки – 0,02.
Атом радиуси – 1,34А°.
Ион радиуси V2+ – 0,88А°; V3+ – 0,74А°; V4+ – 0,63А°; V5+ – 0,59А°.
Солиштирма оғирлиги 5,53.

Эриш температураси 1715°. 1801 йили мехсикалик олим Дельрио янги элемент очиб, уни панхром деб атади, 1830 йилга келиб швециялик олим Сефштрем шу элементни қайтадан очиб ванадий деб атади. Фанда бу элемент ванадий номи билан қолди. Ванадий беш хил оксид ҳосил қилади: VO,V2O – (қора,)V2O3- (қора), VO2 – (қорамтир кЎк), V2O5 – (сарғиш қизил). Ванадийни беш оксиди сувда эриганда ванадий кислоталари ҳосил бЎлади, уларни тузлари ванадатлар деб аталади. Ванадийни геохимиясида ванадатларни аҳамияти жуда катта. Техникада ванадий юқори сифатли махсус сортли пЎлат олишда ишлатилади. Аммоний ванадати NH4VO2 ва ванадий кислотасини бошқа тузлари, ванадий кислотасини Ўзи каби, ҳар хил химиявий жараёнларда катализатор сифатида (платинани Ўрнига) жуда кЎп ишлатилади.Ванадий бирикмалари бЎёқ саноатида, медицинада ва бошқа соҳаларда муҳим аҳамиятга эга. Ер қобиғини химиясида ванадийни роли жуда мукаммал ва тЎлиқ Ўзлаштирилмаган. Бир томондан у аввал кристаланган айрим минераллар таркибига кирса, масалан титаномагнетит, иккинчи томондан унинг кЎп миқдори ерни устки қисмида учрайди. Масалан, сульфид конларини темир шляпаларида. Ҳозирги пайтда 50 дан ортиқ ванадий минерали маълум. Ванадийнинг асосий қисми (85%) қора металлургияда пўлат, чўян ва қотишмаларнинг мустаҳкамлигини, иссиққа, йемирилишга ва коррозияга чидамлилигини ошириш мақсадида ишлатилади. Ванадий қирқиш ишларида, асбобсозлик ва конструксион материал сифатида ишлатилувчи пўлат таркибига ҳам киради. Галлий, кремний ва титан билан ҳосил қилган баъзи қотишма ҳамда бирикмалари ўта ўтказувчанликка егалиги билан диққатга сазовор. Тоза Ванадийдан атом енергетикасида ва електрон асбоблар ишлаб чиқаришда ҳам фойдаланилади. Ванадий бирикмалари кимё саноатида катализаторлар сифатида, шунингдек қишлоқ хўжалиги, тиббиёт, тўқимачиликда, лок-бўёқ, резина, сопол, шиша ишлаб чиқаришда, фото ва кино саноатида ишлатилади.

Ванадий бирикмалари заҳарли. Ванадийнинг зичлиги 6,11 г/см3; суюқланиш температураси 1920", қайнаш температураси 3400".

Одатдаги температурада ҳаво, денгиз суви ва ишқор еритмалари таъсирига берилмайди; коррозияга чидамлилиги жиҳатдан титан ва пўлатдан юқори туради. Ванадий 2, 3, 4 ва 5 валентли бирикмалар беради. Шунга биноан ВО билан В2О3 (асос хоссаси бор), ВО2 (амфотер) ва В2О5 (кислоталик хоссага ега) каби оксидлари бор. Кислота ва сувга чидамли нитриди ВН (суюқланиш температураси 2360°) ва юқори даражада қаттиқ карбиди ВC (суюқланиш температураси 2800°) маълум.