Фанидан маъруза матни

 
18 – маъруза. ГЭҚлар компановкаси ва уларнинг таркиби. Энергетик комплекс ва 
гидроузеллар компоновкаси ва иншоотлари таркиби. Дарѐ ўзани, тўғон орти ва деривацион 
ГЭСлар компоновкаси.
 
ГЭҚларининг ўзаро бир-бири билан боғланган гидротехник иншоотлари мажмуаси 
гидробоғлама (гидроузел) 
дейилади. Дарѐ ўзанидан энергетик фойдаланишнинг тўғонли схемасида
тўғон ва ГЭС биноси дарѐ узели иншоотини ташкил этади. Сувдан комплекс фойдаланиладиган 
ҳар бир сув хужалик комплекси(С.Х.К). истемолчиси учун гидроузел таркибига мос келувчи 
иншоотлар киритилади, масалан балиқ тўсувчи иншоот, суғоришга сув берувчи иншоот, ичимлик 
сув таъминоти иншооти ва бошқалар. 
ГЭСнинг иншоотлари таркиби ва жойлашиши. 
ГЭСнинг деривацион схемасида иншоотнинг бош (дарѐ) ва станцияли узеллари, деривация 
каби хилларига ажратилади. Бош иншоот узелига тўғон, сув қабул қилувчи ва керакли ҳолларда 
тиндиргичлар, муз қатламини ўтказувчи иншоотлар киради. 

---

Станция биноси, турбина қувурлари, напорли ҳавза, тенглаштирувчи резервуар ва ГЭСга 
яқинлашган сув ўтказувчи деривация қисми станцион узелга киради. 
Бош ва станцион узеллар сув келтирувчи деривациядан иборатдир: канал, туннел ѐки 
деривацион қувурлар. 
Иншоотлар компоновкасини иқтисодий асослашнинг асосий принципи келтирилган 
ҳаражатларнинг минимум қийматига эришишдир, яъни вақт омилининг ҳисобига сув хўжалиги ва 
энергетик тармоқлар учун сарфланган ҳаражатлар минимуми 3=Е
Н
К+И. Бунда ГЭС ҳамма 
иншоотларига 
кетадиган 
капитал 
маблағлар 
минимумини 
олишга 
эришиш, 
комплекс 
фойдаланишда эса, бутун СХК иншоотлари учун капитал маблағ камайишига эришиш талаб 
қилинади. Гидроузел иншоотлари компоновкасида асосий талаб қилинадиган масалаларга : 
1) 
ГЭС ва СХК иншоотларини мустаҳкам, хавфсиз, қулай ва тежамкорлик билан кам 
йўқотилган сарф ва напорда; 
2) 
Оптимал ҳаражатлар билан иншоотлар комплексини тез ва қисқа муддатларда қуриш; 
3) 
Ишлаб чиқариш жараѐнининг қулайлиги, транспорт йўлларини ва бошқа керакли 
заводлар жойлашишини яхшилаш; 
4) 
Қурилиш вақтида сувни энг иқтисодий, мустаҳкам ва хавфсиз равишда қуйи бьефга 
ўтказилишини таъминлаш; 
5) 
Қурувчилар ва эксплуатацион персонал яшайдиган посѐлкаларни мақсадга мувофиқ 
жойлаштириш; 
6) 
Табиий шароит ва муҳофаза ҳолатини оптималлаштириш ва бошқалар киради.