Fanidan amaliy ishlarni

Mavzu: Siqilgan havoda ishlaydigan perforatorning ish unumdorligini aniqlash.
Ishdan maqsad: Konchilik sanoatida ishlatiladigan perfaratotrlarning turlari qo’llanilish sharoitlari haqida tushunchaga ega bo’lish hamda pnevmatik perfaratorlarning ish unumdorligini hisoblashni o’rganish.
Ruda konlarini qazib olishda rudani maydalash ishlarida ko’pincha burg’ulash portlatish ishlari keng ko’lamda qo’llaniladi. Bunda shpurlar va skvajinalar burg’ulash dastgohlari yordamida amalga oshiriladi. Burgulash dastgohlarida asosiy ish bajarish uskunasi bu burgulash mashinasi bo’lib hisoblanadi. Burg’ulash mashinalari perfaratorlar va burgulash golovkalari (kallagi) kabi turlari mavjud.
Qo’llanilish sharoitiga bog’liq ravishda burgulash mashinalari quyidagi turlarga bo’linadi:
1. Ko’chma perfaratorlar (Переносные перфораторы (ПП));
2. Teleskopik perfaratorlar (Телескопные перфораторы (ПТ));
3. Kolonkali perfaratorlar (Колонковые перфораторы (ПК));
4. Burgulash golovkalari (Бурильные головки).
Ishlashda qo’llaniladigan energiyaning turiga bog’liq ravishda burg’ulash mashinalari quyidagicha turlarga bo’linadi:
1. Pnevmatik perfaratorlar;
2. Gidravlik perfaratorlar;
3. Elektro perfaratorlar.
Burg’ulash mashinalarini tanlashda quyidagi asosiy faktorlar mavjud, ular:
1. Burg’ulanayotgan zaboydagi tog’ jinsining qattiqligi;
2. Burgulanadigan shpurlar yoki skvajinalarning eng katta chuqurligi;
3. Shpur yoki skvajinaning diametri.

Perfaratorning smenalik ish unumdorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

p.m/smena
Bu yerda υ – perfaratorning burg’ulash tezligi, mm/min;
Т – smena davomiyligi, soat;
R – burg’ulash uskunasidan (perfarator) vaqt birligidan foydalanish koeffitsiyenti, R = 0,4 ÷ 0,75.
Perfaratorning haqiqiy burg’ulash tezligini aniqlash uchun quyidagi empiric formuladan foydalanish mumkin:
mm/min
Bunda А – zarb berish energiyasi, J;
n – zarbalar chastotasi, Gers;
d – shpur diametri, mm;
σ_сж – tog’ jinsining bir o’q bo’ylab siqilgandagi mustahkamlik chegarasi, MPa, ya’ni
σ_сж=10·f MPa;
f – tog’ jinsining professor M.M. Protodyakonov shkalasi bo’yicha qattiqlik koeffitsiyenti.





Misol: Misol uchun NKMK MKBdagi Murumtau shaxtasi sharoitini qabul qilamiz;
Tog’ jinsining professor M.M. Protodyakonov shkalasi bo’yicha qattiqlik koeffitsiyenti f = 16;
Shpur diametri (YT 29A tipidagi perforator uchun) d = 43 mm;
Zarbalar chastotasi n = 37 Gers;
Zarb berish energiyasi А = 70 J;
Smena davomiyligi Т = 7,2 soat;
Bir yildagi ish kunlari soni = 250 kun;
YT 29A perfaratori uchun Perfaratorning haqiqiy burg’ulash tezligini quyidagicha aniqlaymiz:
p.m/min
Perfaratorning smenalik ish unumdorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:
p.m/smena

Perfaratorning yillik ish unumdorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

p.m/yil

№5 amaliy mashgulotni bajarish uchun variantlar:

№	Perfarator markasi	Koronka (shur yoki skvajina) diametri, d, mm	Burg’ulash chuqurligi, м	Zarb berish energiyasi, А, J	Zarbalar chastotasi, n Gers	Tog’ jinsining qattiqlik koeffitsiyenti f	Bir yildagi ish kunlari soni
1	ПП36В2	32	2	36	35	13	250
2	ПП50В1	36	3	50	34	14	260
3	ПП54В2	45	4	55	40	15	270
4	ПП60НВ	32	2	60	40	16	280
5	ПП63	45	5	63	83	17	290
6	ПП76В	40	12	76	38	18	300
7	ПП80НВ	46	9	76	33	14	305
8	ССПБ-1К	36	5	63	32	15	310
9	ПТ-48А	52	15	47	43	16	315
10	ПТ-63	43	5	63	30	17	320
11	ПП36В2	40	2	40	40	17	325
12	ПП50В1	36	3	50	34	18	330
13	ПП54В2	44	4	56	40	14	290
14	ПП60НВ	40	2	60	40	15	300
15	ПП63	45	5	74	30	16	305
16	ПП76В	65	12	76	38	17	310
17	ПП80НВ	46	9	76	33	18	315
18	ССПБ-1К	46	9	63	32	14	320
19	ПТ-48А	85	15	47	43	15	325
20	ПТ-63	46	5	63	30	16	330

Amaliy mashg’ulot №6


Mavzu: Yer osti kon ishlarida o’ziyurar burg’ulash uskunalarining ish unumdorligini hisoblash.


Ishdan maqsad: Konchilik sanoatida qo’llaniladigan o’ziyurar burgilash dastgohlarining gidravlik perfaratotrlarning turlari qo’llanilish sharoitlari haqida tushunchaga ega bo’lish hamda perfaratorlarning ish unumdorligini hisoblashni o’rganish.
Ruda konlarini qazib olishda rudani maydalash ishlarida aksariyat hollarda burg’ulash portlatish ishlari orqali amalga oshiriladi. Bunda shpurlar va skvajinalar burg’ulash dastgohlari yordamida amalga oshiriladi. Burgulash dastgohlarida asosiy ish bajarish uskunasi bu burgulash mashinasi bo’lib hisoblanadi. Burg’ulash mashinalari perfaratorlar va burgulash golovkalari (kallagi) kabi turlari mavjud.
Atlas Copco, Sandvik va boshqa markalardagi o’ziyurar burgilash dastgohlarida iste’molchilar talablariga, kon geologiksharoitlar, shpur va skvajinalar parametrlari, tog’ jinsi hamda qo’llaniladigan uskunaning taxnik xususiyatlaridan kelib chiqib turli xildagi perforatorlar o’rnatilishi mumkin.

Perfaratorning smenalik ish unumdorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

p.m/smena
Bu yerda υ – perfaratorning burg’ulash tezligi, mm/min;
Т – smena davomiyligi, soat;
R – burg’ulash uskunasidan (perfarator) vaqt birligidan foydalanish koeffitsiyenti, R = 0,4 ÷ 0,75.
k – burg’ilash dastgohidan vaqt birligida foydalanish koeffitsiyenti k = 0,7 ÷ 0,9;
Perfaratorning haqiqiy burg’ulash tezligini aniqlash uchun quyidagi empiric formuladan foydalanish mumkin:
mm/min
Bunda А – zarb berish energiyasi, J;
n – zarbalar chastotasi, Gers;
d – shpur diametri, mm;
σ_сж – tog’ jinsining bir o’q bo’ylab siqilgandagi mustahkamlik chegarasi, MPa, ya’ni
σ_сж=10·f MPa;
f – tog’ jinsining professor M.M. Protodyakonov shkalasi bo’yicha qattiqlik koeffitsiyenti.


Masala: Misol uchun NKMK JKB Zarmitan rudnigi sharoitida amaliyotda qo’llanilayotgan uskunalardan birini qaraymiz;
Tog’ jinsining professor M.M. Protodyakonov shkalasi bo’yicha qattiqlik koeffitsiyenti f = 18;
Shpur diametri (COP 1132 Atlas Copco tipidagi perforator uchun) d = 51 mm;
Zarbalar chastotasi n = 100 Gers;
Zarb berish energiyasi А = 110 J;
Smena davomiyligi Т = 7,2 soat;
Bir yildagi ish kunlari soni = 250 kun;
COP 1132 Atlas Copco perfaratori uchun haqiqiy burg’ulash tezligini quyidagicha aniqlaymiz:
p.m/min
Perfaratorning smenalik ish unumdorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:
p.m/smena

Perfaratorning yillik ish unumdorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:

p.m/yil
№6 amaliy mashgulotni bajarish uchun variantlar:

№	Perfarator markasi	Tog’ jinsining qattiqligi, f	Koronka (shur yoki skvajina) diametri, d, mm	Zarb berish energiyasi, А, J	Zarbalar chastotasi, n Gers	Smena davomiyligi, Т, soat	Bir yildagi ish kunlari soni
	СОР 1238МЕ	16	33 ÷ 89	240	60	7,2	250
	СОР 1240	17	40 ÷ 102	170 ÷ 190	52	7,12	260
	СОР 1532	16	33 ÷ 51	250	65	7,2	270
	СОР 1638	15	33 ÷ 76	267	60	7,2	280
	СОР 1638HD	14	38 ÷ 64	267	60	7	290
	СОР 1640	13	51 ÷ 89	260 ÷ 270	60	7,2	300
	СОР 1838HD	12	38 ÷ 64	330	60	7,1	305
	СОР 1838МЕ	14	38 ÷ 89	330	60	7	310
	СОР 1838МUX	15	38 ÷ 89	330 ÷360	42 ÷ 60	7,2	315
	СОР 1840	16	76 ÷ 115	330 ÷ 360	42 ÷ 50	7,2	320
	СОР 2160	12	89 ÷ 127	350	36	7	325
	СОР 2238	14	51 ÷ 76	300	73	7,12	330
	СОР 2238HD	13	38 ÷ 64	300	73	7,1	290
	COP2550UX	15	76 ÷ 115	570	42 ÷ 55	7,2	300
	COP 2560	14	89 ÷ 127	416	44	7,12	305
	COP 3038	17	43 ÷ 64	294	102	7	310
	СОР 3060MUX	15	76 ÷ 115	546 ÷ 640	47 ÷ 55	7,2	315
	COP 4050	16	89 ÷ 165	590 ÷ 630	35 ÷ 55	7,12	320
	COP 4050MEX	13	89 ÷ 127	590 ÷ 630	53 ÷ 62	7	325
	COP 4050MUX	15	89 ÷ 127	590 ÷ 630	53 ÷ 62	7,1	330
	HLX5 (Sandvik)	14	43 ÷ 64	330	40 ÷ 60	7,12	250
	HЕ119 и НЕ122	13	22 ÷ 45	50 ÷ 67	40 ÷ 60	7,2	260
	HL300	15	43 ÷ 64	133	40 ÷ 60	7	270
	HL510 и HL560	16	32 ÷ 89	267 ÷ 350	40 ÷ 60	7,2	280
	HL600 и HL600S	15	48 ÷ 102	275	40 ÷ 60	7,1	290
	HL700 и HL700LН	14	64 ÷ 115	325 ÷ 350	40 ÷ 60	7,2	300
	HL1000 / HL1000S	13	89 ÷ 152	417	40 ÷ 60	7	305
	HL1500/HL1500LН	15	89 ÷ 152	500	40 ÷ 60	7,12	310
	DF 415	16	32 ÷ 35	80 ÷ 90	40 ÷ 60	7,1	315
	DF 425	13	36 ÷ 41	110 ÷ 120	40 ÷ 60	7,2	320