Fani bo’yicha O’quv-uslubiy majmua

T/r	Xo’jalik muomalalarining mazmuni
Schyotlarning bog’lanishi
Debet	Kredit
1	Operativ ijara bo’yicha foiz hisoblandi	Xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlar	6910
2	Operativ ijara bo’yicha qarz to’landi	6910	5010-5530
3	Moliyaviy ijara bo’yicha foiz hisoblandi	9610	6920
4	Qarzlar bo’yicha foizlar hisoblandi	9610	6920
5	Qarzlar bo’yicha hisoblangan foizlar to’landi	6920	5110-5530
6	Royalti hisoblandi	9690	6930
7	Hisoblangan royalti to’landi	6930	5110-5530
8	Kafolatli xizmat bo’yicha qarz hisoblandi	9430	6940
9	Kafolatli xizmat bo’yicha haqiqiy xarajatlar hisobdan chiqarildi	6940	Xarajatlarni hisobga oluvchi schyotlar
10	Uzoq muddatli majburiyatlar joriy qismga o’tkazildi	7810-7920	6950
11	Uzoq muddatli majburiyatlarning joriy qismi bo’yicha to’langan summa	6950	5110-5530
12	Tan olingan da’volar (xatolar, yo’ldagi kamomad, mahsulot sifatining muvofiq kelmasligi va hokazolar) bo’yicha qarzlar hisoblandi	9430	6960
13	TMZlardagi arifmetik xatolardan kelib chiqqan da’volar bo’yicha qarzlar (hisob-kitob hujjatlaridagidan haqiqatda kam yetkazib berilganda) hisoblandi	1010-2990	6960
14	SHartnoma majburiyatlariga rioya qilmaganlik uchun jarimalar, penyalar, neustoykalar summalari bo’yicha qarzlar (tan olingan yoki arbitraj tomonidan e’tirof etilgan hajmda) hisoblandi	9430	6960
15	Asosiy ishlab chiqarish, yordamchi ishlab chiqarish, umumishlab chiqarish va boshqaruv ehtiyojlari, xizmat ko’rsatuvchi xo’jaliklarga taalluqli xarajatlarni amalga oshirganligi uchun hisobdor shaxslarga qarzlar hisoblandi	2010, 2310, 2510, 2710, 9420	6970
16	YAroqsiz mahsulot bilan bog’liq bo’lgan turli xarajatlar (qaytarib olib kelish va hokazo) to’lovi uchun hisobdor shaxslarga qarzlar hisoblandi	2610	6970
17	Sotib olingan tovarlar uchun hisobdor shaxslarga bo’lgan qarzlar hisoblandi	2910-2990	6970
18	Mahsulotni sotish bilan bog’liq bo’lgan (transport va boshqa) xarajatlarni amalga oshirganligi uchun hisobdor shaxslarga bo’lgan qarzlar hisoblandi	9410	6970
19	Tabiiy ofatlarning oldini olish yoki bartaraf qilish bilan bog’liq bo’lgan turli xarajatlarning to’lovi uchun hisobdor shaxslarga bo’lgan qarzlar hisoblandi	9720	6970
20	Kapital qo’yilmalarda turli korxonalar xizmatlar ko’rsatdi	0810-0890	6990
21	Turli korxona va shaxslardan turli TMZ sotib olindi va har xil xizmatlar qabul qilindi	1510	6990
22	Turli korxonalar asosiy, yordamchi, umumishlab chiqarish sexlari va xizmat ko’rsatish xo’jaliklariga xizmatlar ko’rsatishdi	2010, 2310, 2510, 2710	6990
23	YAroqsiz mahsulotni tuzatish bilan bog’liq bo’lgan xarajatlar bo’yicha iste’molchilarga bo’lgan qarz	2610	6990
24	Boshqa shaxslardan tovarlar kelib tushdi	2910-2990	6990
25	Asosiy vositalarni hisobdan chiqarishda ko’rsatgan xizmatlari uchun boshqa korxonalarga bo’lgan qarz	9210	6990
26	Boshqa shaxslardan pul ekvivalentlari kelib tushdi	5610	6990
27	Boshqa shaxslardan o’tkazmalar kelib tushdi	5710	6990
28	Boshqa shaxslardan qimmatli qog’ozlar sotib olindi	0610, 5810	6990
29	Turli korxonalarning ijtimoiy soha ob’yektlarini saqlash bo’yicha ko’rsatgan xizmatlari hisoblandi	2710	6990
30	Sotib olingan aksiyalarni saqlaganligi uchun depozitariyga bo’lgan qarz hisoblandi	9690	6990

9-MAVZU: KAPITAL, MAQSADLI TUSHUMLAR VA REZERVLARNING HISOBI

1. 
   Xususiy kapital, uning tarkibi va hisobining vazifalari.
   
2. 
   Kapitalni tashkil qilish manbalari.
   
3. 
   Ustav kapitali va uni shakllantirish manbai.
   
4. 
   Ustav kapitali hisobi.
   
5. 
   Qo‘shilgan kapital va uning hisobi.
   
6. 
   Rezerv kapitali va uning hisobi.
   
7. 
   Maqsadli tushumlar hisobi.
   
8. 
   Kelgusi xarajatlar va to‘lovlar rezervlarini hisobi.
   
9. 
   Taqsimlanmagan foyda va qoplanmagan zararlar hisobi.
   

Tayanch iboralar: xususiy kapital, ustav kapitali, oddiy aksiya, imtiyozli aksiyalar, pay va ulushlar, ta’sischilar, AJ, MCHJ, qo‘shilgan kapital, emission daromad, aktivlarni qayta baholash, rezerv kapitali, grandlar, subsidiyalar, taqsimlanmagan foyda (qoplanmagan zarar).

1. 
   Xususiy kapital, uning tarkibi va hisobining vazifalari.
   

Har bir xo‘jalik sub’ekti o‘zining moliyaviy resurslarini tashkil qilishi va undan foydalanishi mumkin. Bu mablag‘larning manbai esa foyda, amortizatsiya ajratmasi, qimmatli qog‘ozlarni sotishdan tushgan mablag‘lar, aksiya egalarining badallari va ta’sischilarning ulushlari, kreditlar, ajratilgan grantlar, maqsadli moliyalashtirish mablag‘lari va shunga o‘xshash yo‘nalishdagi mablag‘lardir.
Sub’ektning xususiy kapitali qonunga muvofiq yoki ta’sis hujjatlari asosida yaratilgan jamg‘armalar va zaxiralar qo‘shilgan holda, ularning harakati va holati o‘rganiladi va nazorat qilinadi.
Xususiy capital ustav fondidan (ustav kapitalidan), qo‘shilgan, zaxira kapitalidan va taqsimlanmagan foydadan tarkib topadi.²⁵
Xususiy kapital xo‘jalik sub’ektining aktivi va majburiyatlari o‘rtasidagi farqni o‘zida mujassamlashtiradi. Xususiy kapital, ishlab chiqarish va mulk egasiga to‘lash, qo‘shimcha investitsiya va boshqa faoliyatlarning natijalariga bog‘liq holda ko‘payishi yoki kamayishi mumkin. Xususiy kapital uch qismdan tashkil topadi:

1. 
   Ustav kapitali;
   
2. 
   Qo‘shilgan kapital;
   
3. 
   Rezerv kapitali.
   

Barcha mulk shakllaridagi korxonalarda kapital, rezervlar va taqsimlanmagan foyda bo‘yicha buxgalteriya hisobining vazifalari quyidagilardan iborat:

• 
  Ustav kapitalini shakllanishi va undan foydalanishni nazorat qilish;
  
• 
  Korxona muassislari, kapitalning shakllanish bosqichlari va aksiyalar turlari bo‘yicha axborot to‘plash;
  
• 
  Ustav kapitalining holati va harakati xususida hisobot tuzish bo‘yicha ma’lumotlar olishni ta’minlash;
  
• 
  Qo‘shilgan kapital hamda rezerv kapitalining shakllanishi bilan bog‘liq muomalalarni o‘z vaqtida hisobda aks ettirish.
  

Korxona sof foydasining shakllanishi va uning taqsimlanishini o‘z vaqtida hisobga olish hamda nazorat qilish.
Korxonalar o‘z moliyaviy va moddiy resurslarini mustaqil shakllantirishi talab etiladi. Bunday resurslar, odatda, xo‘jalik sub’ektlari ta’sischilari tomonidan o‘z xususiy mulklarini ustav kapitaliga ulush sifatida qo‘shish bilan amalga oshiriladi. Ushbu moliyaviy resurslarning asosiy manbalari bo‘lib foyda, amortizatsiya ajratmalari, aksiya va obligatsiyalarni sotishdan olingan daromadlar, yuridik va jismoniy shaxslarning pay va boshqa badallari hisoblanadi.

2.