Fan o’qituvchi; M. Xalilov

Hisoblashning qulay usuli, sinusoidal o‘zgaruvchan kattaliklarni kompleks sonlar orqali ifodalashdir.



Har bir sinusoidal o‘zgaruvchi kattalik radius-vektor orqali tasvirlanadi. Doira radiusi sinusoidal kattalikning amplituda yoki haqiqiy qiymati bilan aniqlanadi, Faraz qilaylik, tok radius-vektori /burchak (p tezlik bilan soat strelkasiga qarama-qarshi yo'nalishda aylanyapti, sinusoidal o‘zgaruvchi tokning barcha haqiqiy qiymatlari radiusvektor ko‘rinishida o‘tadi. Demak, mana shu qiymatlami to‘g‘ri burchakli koordinatalarda ifodalash mumkin. Endi radius-vektomi kompleks sonlar orqali ifodalaymiz.

Matematika fanidan ma'lumki, har bir kompleks son ikkita tashkil etuvchilardan iborat. Birinchisi — haqiqiy tashkil etuvchi bo‘lib, X o‘qi bo‘ylab yo'nalgan. Ikkinchisi — mavhum tashkil etuvchi, u Y o‘qi bo‘ylab yo'nalgandir Bu vektor quyidagicha ifodalanadi: A = a + jb. Elektrotexnika fanidan bizga maMumki, haqiqiy tashkil etuvchi — aktiv, mavhum tashkil etuvchi — reaktiv deb ataladi. Demak, a— sinusoidal o‘zgaruvchi kattalikning aktiv tashkil etuvchisi bo‘lib, + 1 o‘q—aktiv tashkil etuvchilar o‘qidir q qiymati. Sinusoidal o‘zgaruvchi kattaliklarni kompleks sonlar orqali ifodalash uchun sinusoidal fimksiyaning haqiqiy qiymati va boshlang‘ich fazasini bilish kerak. 1. Istalgan sinusoidal funksiya, kompleks son orqali, / = 0 bo‘lgan onda ko‘rsatilishi mumkin. 2. Agar bir nechta sinusoidal funksiyalar chastotalari bir xil bo‘lsa, ulaming har birini + 1 va + y'to‘g‘ri burchakli koordinatalarda ko‘rsatish mumkin. Bu kompleks sonlar tasvirlarining majmuasi vektor diaramma deyiladi. 3. Sinusoidal funksiyani kompleks sonlar orqali ifodalashda va tasvirlashda vektoming uzunligi sinusoidal funksiyaning haqiqiy qiymatiga teng bo‘ladi, uning holati (o‘rni) esa boshlang‘ich faza burchagi bilan aniqlanadi. a dagi zanjiming dinamik jarayonlarini tahlil qilmoqchi bo‘lsak,

differensial tenglamani ma'lum usullar bilan yechishimiz kerak. Ya’ni bu tenglama zanjirning o‘tkinchli jarayonlarini aks ettiradi. Agar zanjirning belgilangan jarayonini hisoblamoqchi bo'lsak, kompleks sonlar uchun yozilgan tenglamalardan foydalanishning o‘zi kifoya. Kirxgofning ikkinchi qonuniga asoslanib kompleks shaklda tenglama yozamiz

Aktiv, reaktiv va umumiy quwatlami kompleks koordinatalarda tasawur qilsak, quwatlar uchburchagini hosil qilamiz Iste'molchi qabul qilgan elektr energiyasining qancha qismi foydali ishga sarflanadi, qancha qismi magnit va elektr maydon energiyasiga, ya’ni reaktiv quwatga o'zgarishini 37 www.ziyouz.com kutubxonasi baholash maqsadida quwat koeffltsiyenti tushunchasi kiritilgan. Quwat koeffftsiyentini hisoblash formulasi yuqorida keltirilgan. Xulosa qilib shunday deyish mumkin, iste’molchining quwat koeffftsiyenti qancha yuqori bo'lsa, elektr asbobuskunalarning ishlash samaradorligi ham shuncha yuqori bo‘lar ekan. Quwat koeffftsiyenti qancha yuqori bo‘lsa, yoqilg‘i xomashyo ham shuncha tejaladi.



Elektr zanjirining ayrim qismlarini to’rt qutblik bilan tasvirlash mumkin. TQ - bu elektr zanjiri (yoki uning qismi) ikkita kirish va ikkita chiqish uchlari bilan ifodalanadi.
1,İ1 - ta’sir
2,İ2 –ta’sirga javob
TQni o’z uzatish funksiyasi orqali tasvirlash mumkin. TQning kompleks uzatish funksiyasi bu TQdagi chiqish kompleks funksiyasining kirish kompleks funksiyasiga nisbatidir: