Fan: Kasbga yo‘llash

Darsning borishi:

1. 
   Tashkiliy qism:
   

1. 
   Salomlashish
   
2. 
   Davomatni aniqlash
   
3. 
   Darsga tayyorgarlik ko‘rish
   
4. 
   O‘quvchilar diqqatini darsga qaratish.
   

2. 
   Uyga vazifani so‘rash:
   

1. 
   Savol – javob o‘tkazish
   
2. 
   Topshiriqlarni tekshirish
   
3. 
   Amaliy mashg‘ulotda tugallanmagan ishning oxiriga yetkazilganini tekshirish
   

3. 
   Yangi mavzu bayoni:
   

II dars: Gilam to‘qish san’ati

XIX va XX asr boshlarida zardo‘zlik san’ati Buxoroning o‘ziga xos xususiyatini aks ettirgan. Qimmatbaho matodan tayyorlanadigan zardo‘zi kiiyimlar katta ahamiyatni kasb etgan. Bu kiyim-kechaklar asosan amir saroyidagilarning ehtiyoji uchun tikilgandir. Ota-bobosidan meros bo‘lgan kashtachilik kasbi bilan shug‘ullangan yuzlab qo‘li gul ustalar Buxoro amirining hashamatli saroyidagi qimmatbaho zardo‘zi kiyimlarni tayyorlash bilan band edilar. Zar va kumush ip bilan erkaklar to‘ni, salla, do‘ppi, shalvor, poyabzallar, ayollarning koylak, kamzul kaltacha, peshanaband, ro‘mol, etik va tuflilari tikilgan. Zardo‘zlik – qiziqarli va ijodiy ish bo‘lib, u insonga ko‘p quvonch keltirishi, bo‘sh vaqtida ermak bo‘lishi, insonni nafosat olamiga olib kirishi mumkin. Zar tikish usullarini o‘zlashtirayotganda hamma narsa birdaniga yaxshi chiqmasligi mumkin, chunki zardo‘zlik sabr- toqatli, e’tiborli, tartibli bo‘lishni talab etadi. Chidamli bo‘lish lozim. Kerakli malakalar egallagan sayin ish asta-sekin osonlasha boradi. Gilam to‘qish san’ati xalq amaliy bezak san’tining keng tarqalgan turi bo‘lib, badiiy to‘qish hunariga kiradi. Bu san’at turi ayniqsa chorvachilik bilan shug‘ullanadigan ko‘chmanchi xalqlar orasida keng tarqalgan. Gilam qadim zamondan beri xona ichini bezatish, issiqni saqlash, tovushni kamaytirish uchun xizmat qiladi. Gilamning to‘qima, tikma va bosma xillari bor. To‘qima gilamda gilamning guli to‘qiladi. O‘zbekistonda patli va patsiz gilamlar to‘qiladi. Tikma gilam tayyor buyumga guli tikiladigan gilam. Bosma gilam guli boyab bosiladigan gilam. Gilamlar to‘qilgan joyi nomi bilan yuritiladi. Xiva, Andijon, Urgut, qarshi va boshqa joylarda to‘qima gilamlar tayyorlanadi. Ular o‘zining o‘simliksimon, geometrik naqshi, bejirimligi, tabiiyligi va sifati bilan mao‘hurdir. Tajribali gilamdo‘z usta gilam to‘qishni yoshlik paytlaridan o‘rgana boshlab 16-17 yilda haqiqiy usta bo‘lib yetishgan. 7-9 yoshdagi qizlar charxda ip yigirishni o‘rganib, 11-14 yoshida esa gilam to‘qishda ustaga shogird bo‘lgan. 20-25 yoshda to‘qishni yaxshi o‘rganib, 30-35 yoshlarida esa tajribali, har xil gilamlarni mustaqil to‘qiy oladigan bo‘lganlar.Savat to‘qish o‘zbek xalqining azaliy hunari bo‘lib, har xil novdalardan turli-tuman savatlar to‘qishgan. Yirik novdalardan to‘qilgan savatlar qadimdan qurilishda tuproq, tosh, ganch, qum, g‘isht tashishlarda ishlatib kelingan. Nozik novdalardan to‘qilganlari esa meva-cheva, non va boshqa narsalar solishdaishlatiladi. Savat to‘qishda tut, terak, tol novdalari hamda bug‘doypoya, qamish va boshqa materiallar ishlatiladi. Savat to‘qish uchun novdalarni qirqib olishning o‘z muddati va o‘ziga xos saqlash texnologiyasi bor. Savatchi sentabr va oktabr oylarida chiviqlarni yig‘ib oladi, uni salqin joyda saqlaydi, uning mustahkamligini oshirish uchun vaqti-vaqti bilan suv sepib turadi. Tayyor chiviqlardan savat to‘qishning o‘ziga yarasha texnologiyasi bor. Non savat yirik novdalardan siyrakroq qilib to‘qib, ba’zi joylarda o‘rama usullardan foydalaniladi. Mayda savatlar mustahkam nozik chiviqlardan zich qilib to‘qiladi. Yillar davomida sayqal topib kelgan xalq hunarmandchiligining yuqorida sanab o‘tilgan turlarining dovrug‘i ayniqsa mustaqillik yillarida «yetti iqlim»ga borib yetdi. Xususan, Italiyada o‘tkaziladigan «Jahonning yirik hunarmandchilik san’ati», Turkiyada an’anaviy tarzda o‘tkaziladigan «Qo‘l mahorati, sovg‘abop buyumlar», Malayziyadagi «Xalqaro hunarmandlar», Rossiyaning «Usta va hunarmandlar etnik olami» nomli xalqaro ko‘rgazmalarida qo‘li gul usta va mohir hunarmandlarimiz tayyorlagan mahsulotlar barchani hayratu hayajonga soldi.

4.