Фалсафий тафаккур тараққиёти босқичлари: Ғарб фалсафаси

ЎРТА АСР ЕВРОПА ФАЛСАФАСИ

• Асосий хусусияти - бу даврда Ғарбий Европада христиан дини аста-секин ҳукмрон мафкурага, дунёқарашга айланиб борди.
• Дин билимнинг барча соҳалари каби фалсафани ҳам ўзига бўйсундиради.
• Фалсафа «илоҳиёт ҳизматчиси»га айланиб қолди (Петр Домиани).
• Фалсафа бутун кучини христиан динининг ақидалари тўғри эканлигини исботлашга сарф қилиши лозим эди.
• Бундай фалсафа — «схоластик фалсафа», деган номни олди.

СХОЛАСТИК ФАЛСАФА

СХОЛАСТИКА МУТЛОҚ ИДЕАЛИСТИК ЁНДАШУВ (Фома Аквинский)

• Схолистик — (лот. «мактаб»).
• Фома Аквинский католик черковининг пири, деб расмий равишда эълон қилинган эди.
• Унинг фикрича, дунёнинг мавжудлиги Худога боғлиқ.
• Худо — биринчи сабаб ҳисобланади.
• У Худонинг мавжудлигини нарсаларнинг мавжудлигидан келтириб чиқаришга ҳаракат қилади.
• У Арасту фалсафасидан, унинг мазмун ва шаклнинг ўзаро муносабати ҳақидаги таълимотидан фойдаланади.
• Унинг фикрича, материя шаклга боғлиқ бўлмаган ҳолда, алоҳида мавжуд бўлиши мумкин эмас.
• Шакл материядан алоҳида яшаши мумкин.
• У моддий нарсалар олий шакл — Худога боғлиқ бўлмаган ҳолда мавжуд бўлиши мумкин эмас, деган ғояни исботлашга уринади.
• У моҳият ва мавжудлик категорияларига суяниб, Худонинг мавжудлигини сабабият категорияси ёрдамида асослашга ҳаракат қилади.

Ҳамма нарса ва ҳодиса ўз сабабига эга, сабабларнинг сабаби эса Худодир.

• У ғояларнинг нарсаларга нисбатан бирламчи эканлигини ҳам эътироф этди.

УЙҒОНИШ ДАВРИ (XIV - XVI АСРЛАР ) ФАЛСАФАСИ (ўзига хос хусусиятлари)

• ишлаб чиқарувчи кучлар ривожланди;
• илмий изланишлар кучайди;
• билимнинг ягона манбаи ва тараққиётнинг асоси – Табиат бўлиб қолди;
• инсонлар ўз эътиборини табиий-илмий билиш муаммоларига қаратди;
• адабиёт ва санъатда бу дунё неъматлари куйлана бошлади;
• инсон эрки масаласи биринчи ўринга чиқа бошлади.