Фалсафий тафаккур эволюцияси. Қадимги давр, ўрта асрлар, уйғониш даври фалсафаси

Абу Наср Форобий (870-950)

• Асосий асарлари:
• “Китоб-ул хуруф”,
• “Фозил одамлар шаҳри”
• “Фан ва санъатнинг
• ўзига хос хусусиятлари»

• Таълимоти:

• Назарий (мантиқ, фалсафа,
• табиий фанлар) ва
• амалий (ахлоқ, сиёсат)
• фанларни фарқлаган

• Фалсафа инсонга борлиқнинг
• моҳиятини тушуниш имконини беради.
• Борлиқ «ягона» ва айни вақтда
• «кўп»дир. Борлиқнинг мазкур ҳолати
• эманация, яъни «ягона» муҳитдан
• борлиқнинг турли муҳитлари
• келиб чиқиши маҳсулидир

• Форобий борлиқнинг биринчи сабаби
• ва ҳаракат манбаи сифатида
• Худо мавжуд деб ҳисоблаган
• бўлса-да, унинг фалсафаси
• билиш ва борлиқнинг мураккаб
• масалаларини ечишга
• интилиш билан тавсифланади.

• Файласуф борлиқнинг ҳолатларини, унинг
• шаклларини: оддий элементлар – ҳаво, олов, ер, сувни;
• шунингдек минераллар, ўсимликлар, ҳайвонлар, инсон ва осмон
• жисмларини синчиклаб ўрганади.

• Форобий гносеологияси

• Табиат инсондан ташқарида
• ва унга боғлиқ бўлмаган
• ҳолда мавжуд

• Объект субъектга
• қадар мавжуд бўлган

• Сезиладиган нарсалар
• сезгилардан олдин пайдо бўлганидек,
• билиш мумкин бўлган
• нарсалар ҳам билишдан
• олдин пайдо бўлган

• Инсон билимларни ташқи дунёдаги
• ҳодисаларни билиш жараёнида ўзлаштиради.
• Бу жараён сезиш, идрок этиш,
• хотира, тасаввур қилиш ва
• энг муҳими – мантиқий мулоҳаза
• юритиш, тафаккур каби
• усулларни қамраб олади

• Билиш – бу билишдан билимга, сабабни билишдан оқибатни билишга, ҳодисани билишдан моҳиятни билишга элтувчи йўл

• Инсон пайдо бўлганидан сўнг, аввало
• «озиқлантирувчи куч» пайдо бўлади,
• унинг ёрдамида озиқланиш
• жараёни юз беради. Сўнгра
• сезги органлари пайдо бўлади,
• улар инсонга сезиш, тасаввур
• қилиш қобилият ва хотирани
• беради. Шундан кейингина инсон
• «орзу кучи» ёрдамида билим
• ва ҳунарларни ўзлаштиради,
• фойдали нарсаларни фойдасиз
• нарсалардан фарқлайди,
• ўз хулқ-атворини тартибга солади.

•