Фалсафа категориялари

5– МАВЗУ. Гносеология – билиш назарияси. Билиш даражалари ва методлари.

Режа:
5.1.Гносеология (эпистемология)нинг мазмуни ва моҳияти. Билишнинг асосий турлари ва шакллари. 5.2.Ҳиссий ва ақлий билиш даражалари.Сенсуализм ва рационализм.
5.3. Билишда ҳақиқат ва амалиёт уйғунлиги. Ҳақиқатнинг асосий шакллари. Релятивизм ва догматизм.
5.4.Фалсафада метод ва методология, методика тушунчалари. Методларнинг таснифи. Фалсафа методлари.
Таянч тушунчалар:
Билиш, Гносеология, билишнинг объекти, субъекти, предмети, гностиклар, агностиклар, скептиклар, хиссий билиш, сезги, идрок, тасаввур, рационал билиш, тушунча, хукм, хулоса, интуиция, ғойибона билиш, қалбан билиш, кундалик билиш, назарий билиш, муаммо, гипотеза, назария, илмий башорат, илмий методлар, ҳақиқат, мутлоқ (абсолют) ҳақиқат, нисбий ҳақиқат
 

Тавсия этиладиган сайтлар рўйхати

• www.bilim.uz
• www.philosophu.ru
• www.filosofiya.ru
• http.philosophu.albertina.ru
• www.history.ru
• www.philosophy.com
• www.teuphil.narod.ru

Мавзу бўйича ўрганиладиган асосий таянч иборалар.

• Билиш – инсоннинг табиат, жамият ва ўзи тўғрисида билимлар ҳосил қилишга қаратилган ақлий, маънавий фаолият туридир.
• Гносеология – лат. Gnos - билиш, logos – таълимот маъноларидан иборат бўлиб, билишнинг фалсафий муаммоларини ҳал этиш билан шуғулланади.
• Гностиклар -(гр. gnosis - билиш)вакиллари дунёни билиш мумкинлигини

эътироф этишади.

• Агностиклар - (agnosis билишга қарши) вакиллари инсон дунёни била олмайди билишга қодир эмас, деган ғояни илгари суради.
• Догматизм – ақидапарастлик — танқидий нуқтаи назардан текширмай, аниқ шароитни ҳисобга олмай кўр-кўрона фикр юритиш усули. Фалсафада догматизм бирор тезисни фалсафий тизимга асос қилиб олиб, унинг ҳақиқатлигини исбот қилиш шарт емас деб фикр юритишда намоён бўлади.
• Скептиклар - (грекча skeptikos – шубҳа) скептиклар инсоннинг дунёни ва ўзини билишига шубҳа билан қарайдилар, инсон дунёни тўлиқ била олмайди, деб инсон билишини чеклайди.
• Эмпиризм грекча (empeiria – тажриба) Ҳиссий тажрибани билишнинг бирдан бир манбаи деб ҳисоблайди. Эмпиризм сенсуализмга яқин туради.
• Сенсуализм (лотинча sensus-сезги, ҳис) сезгиларни билишнинг асосий манбаи деб эътироф этувчи йўналиш.
• Рационализм (лот. ratio -ақл) ақлни билишнинг асоси деб ҳисобловчи фалсафий таълимот.
• Парадигма – (гр. сўздан олинган бўлиб «намуна» маъносини англатади). Маълум бир даврда тан олинган ва янги илмий тадқиқотлар учун намуна ва асос бўлиб хизмат қиладиган фан ютуқлари тўплами.
• Гипотеза – ўрганилаётган ҳодисанинг сабаблари ва ҳусусиятларини тушунтирувчи асосли тахминдир.