Фалсафа қисқача изоҳли луғат

Ар-Розий

лум бўлиб, фақат 12 насхи кишиларнинг ёдида қолган оғза-ки қўшимчалар асосида китоб ҳолига келтирилган. Иккинчи-дан, китобни қайта тиклаш даврида астрономия, тиббиёт, география, этика каби фанларга оид асарлар ҳам унинг мат-нига қўшиб юборилган, деган тахминлар бор. Шунингдек, китобнинг ҳажми катта бўлгани боис диндорларнинг ҳар куни фойдаланишига қулайлаштирилиб, қисқартирилиб «Ки-чик Авесто» шакли яратилган. Унга асосан танлаб олинган дуо ва мадҳиялар киритилган. VII—VIII а.ларда Ўрта Осиё-нинг араблар томонидан истило қидиниши ва исломнинг кенг тарқалиши билан зардуштийлик ва унинг бош китоби А. тақикланган. Шу сабабли унинг аксарият қисми йўқолиб кетган ва тўла матни ҳозирга қадар толилмаган. Бугунги кун-да унинг «Яшт», «Видевдат», «Висперат», «Ясна», «Хордо Авесто» (Кичик Авесто) номли қисмларигина сақланиб қол-ган. Авестода зардуштийлик даврининг ҳуқуқий, ахлоқий меъ-ёрлари ўз ифодасини топган. Дуализм, руҳ ва моддий-ликнинг ҳаётийлигини тан олишга асосланган зардуштийлик динига биноан, олам нур ва зулмат, ҳаёт ва ўлим, тана ва жон, яхшилик ва ёмонлик, эркинлик ва тобелик сингари ҳрдисаларнинг азалий ва абадий курашидан иборат. Шунга кўра, ҳаетнинг кечиши табиатда (нур ва зулмат), борлиқда (ҳает ва ўлим), ижтимоий ҳаётда (яхшилик ва ёмонлик), нафосат оламида (гўзаллик ва хунуклик), динда (Аҳура Маз-да билан Аҳриманнинг азалий ва абадий келишмаслиги) турли хил кучлар ўртасидаги кураш шакллари сифатида на-моён бўлади. А. таълимотига кўра, олов — оламни нурафшон қштувчи, одамларни гуноҳлардан покловчи сеҳрли куч, ер ва сув — ризқ, ҳаёт манбаи. Унинг ақидалари бўйича қарин-дош-уруғларнинг ўзаро қуда-анда бўлиши тақикланади. Қа-димги аждодларимизнинг эзгу гоялари ва миллий давлатчи-лик анъаналари ўз аксини топган бу китоб фақат мустақил-лик йилларида ҳақиқий қадр-қиммат топди. Унинг халқимиз ва миллий давлатчил^игимиз тарихидаги улкан аҳамиятини ҳисобга олган ҳолда ЎзР Вазирлар Маҳкамаси томонидан А. китобининг яратилганлигининг 2700 йиллигини нишонлаш тўғрисида»ги (2000 й. 29 март ПО-сонли) қарор қабул қилин-ди. Бу сана республикамизда тантанали нишонланди.