Фалсафа қисқача изоҳли луғат

Р. Имомалиева
30
Анамнесис
АНАМНЕСИС (юнон. апатпе515 — эслаш, ёдга олиш) -Афлотун таълимотқда ушбу тушунча орқали билиш жараё-нининг асосий тартиби таърифланади. Афлотун фикрича, би-лиш жараёни инсон руҳининг тан билан қўшилмасдан ол-дин, «нариги дунёда» мавжуд бўлган ғояларни «бу дунёда» эслашдир.
А. Исломов
АНАРХИЯ (юнон. апагсМа — бош-бошдоклик, ҳркимият-сизлик). А. — ижтимоий-сиёсий таълимот бўлиб, шахсни ҳар қандай нуфузлар ва турли хил иқтисодий. сиёсий ва маъна-вий таъсирлардан озод қилишни мақсад қилиб қўяди. А. -жамиятнинг давлат ҳокимияти бекор этилган ҳолати ҳисоб-ланади. Давлат а. учун салбий манба бўлиб, уни зўравонлик-инқилобий йўллар билан йўқ қилиниши керак деб даъво қилинади.
А. ижтимоий-сиёсий оқим сифатида Ғарбий Европада XIX асрнинг 40—70-йилларида вужудга келди, Унинг назарий асос-ларини М. Штирнер, П. Ж. Прудон, М. А. Бакунинлар ишлаб чиқди.
Бакуниннинг «коллектив» анархизми («Давлатчилик ва анархия» 1873) ҳар қандай давлат омманинг эзиш қуроли-дир ва у зўрлик йўли билан йўқотилиши зарур, деган ғояни илгари суради. Анархизм майда хусусий мулкчшшкни, ундан фойдаланишни ёқлаб чиқади. А. таълимотида ишлаб чиқариш ассоциацяяларини ўз хоҳишига кўра бирлашуви — ижтимо-ий тизимнинг идеали саналади.
А. Исломов
АНИМИЗМ (лотин. атпга ~ руҳ, жон) жонга за руҳлар-га ишониш; гўё улар кишилар, ҳайвонларнинг ҳаётига, тева-рак-атрофдаги олам буюмлари ва ҳрдисаларига, уларнинг ўзгаришларига таъсир кўрсатиб, уларни бошқаради. Анимис-тик тасаввурлар ибтидоий жамиятда пайдо бўлган. Ибтидоий кишиларнинг тасаввурида нарсалар. ўсимликларнинг жони бор деб тушунилган. Яъни жон одамлардан бошқа айрим мавжудотларда ҳам бордир. Руҳ эса эгалардан ажралган ҳолда ҳам мавжуд бўлиб, у ҳар қандай нарсаларга таъсир кўрсата-ди. А. тушунчаси биринчи марта олмон олими Шталь (1708) томонидан киритилган. Унинг таълимотига кўра а. — ҳаёт манбаи — руҳ барча ҳаётий жараёнларнинг заминида ётади, «таннинг ҳайкалтарошидир». 1871 йили ушбу тушунчани Тай-лор ўз концепциясида ўзгартирилган ҳолда қўллаб, уни дин-ни пайдо бўлиш назариясига асос қилиб олган.