Фалсафа қисқача изоҳли луғат

О. Файзулласв
АГАССИ Жозеф (1927) — исроиллик файласуф ва фан тарихчиси, постпозитивистик фан тарихининг етакчи намо-яндаларидан бири, К. Поппернинг шогирди, шу жиҳатдан унинг қарашлари танқидий рационализмга яқинроқ. Тель-Авив университетининг профессори, айни пайтда АҚШ ва Канада университетларида ҳам дарс беради, илмий тадқи-қотларда иштирок этади. Агассининг фалсафадаги нуқтаи на-зарларида антропологизм ва кенг қамровли мантиқий-мето-дологик далиллашдан тортиб, диний асослашгача бўлган ме-тодологик ёндашувни кузатиш мумкин. У попперча фан би-лан метафизика орасидаги чегараларни аниқлаштириш нуқ-таи назарини ривожлантириб, фан билан технология ораси-даги чегарани ҳам аник^аб олиш вазифасини қўяди.
АЛЬТРУИЗМ (лотин. аКег, франц. аКгшзте — бошқа). Фалсафага О. Кант томонидан киритилган, эгоизмга қарама-қарши ахлок^й тамойил бўлиб, шахсий манфаатларидан ке-
24
Альтруист
чиб, ўзгалар манфаати, бахт-саодати йўлида бегараз хизмат қилиш демакаир.
А. шахснинг ички ўз-ўзини баҳолаш, «ягона бир ўзим» дейиш қоидасидан воз кечишини англатади. А. ахлоқийликни ташқаридан баҳолаш орқали таъминланади, шунинг учун а. инсонни ўз фаолиятига виждон билан қараш, холисона ба-ҳолашга мажбур этади.
А. яхши фазилат сифатида буддизм ва христианлик эти-касида тавсифланган. А. тушунчаси кейинчалик XVIII аср инглиз этикасида (А. Шефсбери, Ф. Хатчесон, Смит) ва бошқа француз маърифатпарварлари ғояларида ривож топ-
^ган-„
Ўз қадрига етиш, бошқаларнинг қайғусини енгиллашти-ришга қаратилган гоялар Шопенгауэр томонидан ҳам ри-
вожлантирилди. А. Ницше томонидан инкор қилинган гума-низм этикаси альтруистик кўрсатмаларни ўз ичига олади.
К. Туденова.
АЛЬТРУИСТ (фран. а&гшзте — бошқа) — ўзгаларга бе-ғараз ғамхўрлик қилувчи ва одамлар бахт-саодати йўлида ўзини қурбон қилишдан воз кечмайдиган шахс. Шуни ҳам назарда тутиш керакки, ўзини ёмон кўрадиган, ўз қадр-қимматини англамайдиган шахсдан альтруист етишиб чиқ-майди. Альтруист ўзини эр билса, бошқани шер деб ҳисоб-лайдиган мард, камтар ва ўзгалар бахт-саодати, фаровонли-ги, эрки, озодлигида ўз идеалларини кўра биладиган, оли-жаноб шахсдир.
Қадимда ва ўрта асрларда, айниқса, Мовароуннаҳр ва Хуросонда ўзга, мутлақо нотаниш одамдарга холис ёрдам қилиш, уларга фақат яхшиликни раво кўриш, эзгу хулқ-атворлари, ҳиммат ва саховатлари, мардлик ва жасоратлари билан барчага намуна бўлишга интилган одамларни жавон-мардлар ёки ахиилар, фатийлар деб аташганки, бу ғарбдаги альтруистлар сифатига тўрри келади.
Жавонмардлар оддий ҳунармандлар, зиёлилар вакиллари бўлиб, улар муайян жамоага уюшардилар. Уларнинг устоз (пир)лари бўлар эди. Устоз олдида мардлик белбоғини боғла-ган ва унга чин йигитлик сўзини берган одам ўз аҳдига содиқ қолар, ҳаётини жамоа манфаатига, дўсту ёрларига ба-ғишларди. Жавонмарддар бир-бирларини ака-ука, биродар, қиёматли дўст, деб билардилар. Улар молу дунё деб ўз виж-донларини асдо сотмас, шундай қилганларга қарши астой-дил курашардилар. Айни чоғда жавонмарддар ватанни ташқи душманлардан ҳимоя қилишар, мустамлакачиларни юртла-ридан ҳайдаб чиқаришда қаҳрамонлик намунасини кўрсати-
25