Фалсафа қисқача изоҳли луғат

С. Раззоқов
МУҚОБИЛЛИК (АЛЬТЕРНАТИВА) (лотин. аИегаз -
бир-бирига қарама-қарши бўлган) — икки нарса ёки ҳоди-садан бирини танлаш имконияти. Ўзбек тилида «муқобил» сўзи, яъни альтернатива, икки ёки бир неча нарсадан бири-ни танлаш имконияти, деган маънони беради. М. тамойили даставвал, формал мантиқаа икки ҳукмдан бирини танлаш ёки улардан битта хулоса чиқаришда ишлатилган. М. фалса-фий тамойил бўлганлиги боис у тараққиёт тамойили билан ,_брғлиқ бўлади. Ижтимоий соҳада м. рақобат, зиддият хрлати-ни юзага келтириш, кишиларда икки ёки бир неча имкони-ятдан бирини танлаш имкониятини яратишда қўлланилади. Масалан, муқобил сайловлар жамиятни демократик қиёфага кириши, унда фуқаролик жамиятини вужудга келтириш учун муҳим аҳамият касб этади. Демократик асосда шаклланаётган фуқаролик жамияти ва ҳуқуқий давлат муқобиллик, ижобий мухолифатчилик тамойилларига таяниш натижасида пайдо бўлиши мумкин. Иқтисодий, сиёсий, ҳуқуқий ва маданий соҳада альтернатива, яъни муқобиллик бўлмаса, жамият дав-лат монополиясига, сиёсий яккаҳокимликка, мустабидчилик ва диктатура томон юз тутади. М. жамиятини илмий билиш учун методологик асос вазифасини ўтайди.
М. Қодиров
МАВҲУМЛИК (лотин. аЪзШсйо — мавҳумлик). Ушбу ата-мани Аристотель (Арасту) ишлатган ва юнонча атамадан таржима қилиб, Боэций муомалага киритган. М. — тафаккур-нинг асосий усулларидан бири бўлиб, асосан икки маънода қулланилади. Биринчидан, м. дейилганда, аклий билиш жа-раёни англашилади, яъни буюмнинг кўпгина томонлари, хусусиятлари ва уларнинг ўзаро алоқалари, хаёлан тасаввур қилинади, айни пайтда улар бир-биридан фикран ажратила-ди, уларнинг қандайдир, бизни қизиқтирган томонлари, ху-сусиятлари алоҳида-алоҳида тартибда фарқланади. Объектив борлиқ ҳар бир моддий буюмнинг ўзига хос кўпгина томон-лари, хусусияти, сифати бор, улар бошқа буюм ва ҳодисалар билан сон-саноқсиз иплар билан боғланган. Билиш жараёни-да биз буюмнинг ҳамма томонларини, хусусиятини, сифати-ни, унинг бошқа буюмлар, ҳодисалар билан бўлган сон-саноқсиз алоқаларини бирдан қамраб ололмаймиз. Буюмни яхлит ҳолда ҳар томонлама тахлил қилиш ёрдамида чуқур