Falsafa fanidan tayanch ma’ruzalar matni

Qadimgi davrda tabiatga munosabat. Tabiatga nisbatan bunday munosabat asosan mil. av. I ming yillikning o‘rtalariga kelib shakllandi va nazariy tafakkur paydo bo‘lishi bilan sezilarli darajada o‘zgardi. Bu tafakkur o‘sha davrda dunyoqarashning alohida tarixiy shakli sifatida vujudga kelgan falsafaning uzviy va tarkibiy qismiga aylandi. Ilk antik faylasuflar, falsafaning bosh vazifasi ular kosmos sifatida tushungan dunyo nimadan iborat, degan savolga javob topish uchun tabiatni o‘rganishga harakat qilganlar.

Antik davrda tabiat insondan deyarli hamma narsada ustun bo‘lgan qudratli kuch bo‘lib qolishda davom etsa-da, lekin uni odamzot nazariy anglab yetishi natijasida tabiat muayyan qimmat kasb etdi va ko‘p jihatdan uyg‘unlik va barkamollik ideali sifatida idrok etila boshladi. Antik faylasuflarning ko‘pgina asarlari tabiatga hurmat ko‘rsatish g‘oyasi bilan sug‘orilgan bo‘lib, tabiat bilan murosai madora qilish va uning qonunlariga muvofiq yashashga chaqiradi, ayni shunday hayotni eng munosib va maqbul deb e'tirof etadi.

Umuman olganda, shunga o‘xshash tasavvurlarga qadimgi hind va qadimgi xitoy falsafasi namoyandalarining asarlarida ham duch kelish mumkin. Ular tabiatning umumiy qonunlarini bilishga harakat qilish, ularga qarshilik ko‘rsatmaslik va unga bo‘ysunish lozim, zero inson ularni o‘zgartirishga qodir emas, deb hisoblaganlar.

Markaziy Osiyoda ham tabiatni asrashga alohida e'tibor qaratilgan. Jumladan “Avesto” kitobida suvga tupurish gunohligi, olov ilohiy mo‘jiza ekanligi, qabristonlarga, yo‘l bo‘yiga mevali daraxtlarni o‘tqazish mumkin emasligi haqidagi g‘oyalarning ilgari surilishi tabiat qadimgi davrlarda ham buyuk ne'mat sifatida e'tirof etilganligidan dalolatdir.