Falsafa asoslari

203

• 
  tafakkurlash shakllari, ularning tabiati va ularning tuzilmasi (strukturasi) bilan bog‘liq qonuniyatlari;
  
• 
  fikrlar o‘rtasidagi aloqalarning qonunlari;
  
• 
  bu qonunlarning buzilishi bilan bog‘liq bo‘lgan xatolar.
  

Tafakkur va uning xususiyatlari. Tafakkur bilishning yuqori

bosqichi ratsional (lotincha ratio — aql) bilish bo‘lib, unda pred- met va hodisalarning umumiy, muhim xususiyatlari aniqlanadi, ular o‘rtasidagi ichki, zaruriy aloqalar, ya’ni qonuniy bog‘lanishlar aks ettiriladi.

Aqliy bilish, tafakkurlash voqelikni abstraktlashgan (mavhum- lashgan) va umumlashgan holda aks ettiradi. Tafakkurlash til bi- lan uzviy aloqada, ya’ni til fikrning voqe bo‘lish shakli hisobla- nadi. Sharq mutafakkirlari tilga katta e’tibor berganlar.

Tafakkur (aqliy bilish) hissiy bilish bilan uzviy bog‘liq. Tafak- kur yordamida buyum va hodisalarning mohiyatini tushunishga erishiladi.

Tafakkur voqelikni umumlashtirib va mavhumlashtirib, muayyan mantiqiy shakllarda, ya’ni tushuncha, mulohaza va xu- losa chiqarish hamda ular o‘rtasidagi aloqalar shaklida aks et- tirib, ma’lum mantiqiy qonun-qoidalarni vujudga keltiradiki, to‘g‘ri, aniq, izchil, ziddiyatlardan xoli fikrlash ana shu qonun- qoidalarga amal qilishni taqozo etadi. Bu qonun-qoidalar amali- yotda vujudga kelgan bilimlarni isbotlash yoki rad etish, ularning to‘g‘riligi yoki xatoligini tasdiqlash yoxud inkor etishga xizmat qiladi.