Falsafa asoslari

49





g‘oyalari olg‘a surildi. «Gul va Navro‘z» muallifi Lutfiy (1366— 1465), «Bexro‘z va Bahrom» asarini yozgan Binoiy (1453—1512), «Tazkirat ush-shuaro» (shoirlar haqida tazkira)ning muallifi Davlatshoh Samarqandiy, «Yusuf va Zulayho», «Maxzan ul-as- ror» (Sirlar xazinasi) asarlarining mualliflari Durbek (XIV—XV asrlar), Haydar Xorazmiy hamda Kamol Xo‘jandiy (1402-yilda vafot etgan), Hofiz Xorazmiy (XIV—XV asrlar), Ismat Buxoriy (1365-1436), Yaqiniy (XV asr), Hiloliy (XV asr), Atoiy (XV asr) va boshqalar o‘sha davrda yashab ijod etdilar.

Bu davrda tarix faniga e’tibor kuchaydi, yirik tarixnavislar paydo bo‘ldi. Temuriylar davrida Abdurazzoq Samarqandiyning (1413-1482) «Matlaa as-sa’dayn va majma’ al-baxrayn» («Ikki dengizning qo‘shilishi»), Hofizi Abruning (1361—1430) «Zub- dat at-tavorix» («Tarixlarning sarasi»), Muyiniddin Isfizoriyning (1494-yilda vafot etgan) «Ravzat al-jannat fi avsof madinat», Fos- ix Havofiyning (1375—1442) «Mujmali fosixiy», Sharafiddin Ali Yazdiyning (1454-yilda vafot etgan) «Zafarnoma»si, Nizomid- din Shomiyning (XIV asr XV asrning boshi) «Zafarnoma»si va boshqalar mashhur edi.

0‘sha zamonning eng mashhur tarixchilari Mirxond (1433— 1498) va Xondamir (1475-1535) edilar. Mirxond Xirotda taval- lud topib, shu yerda ijod qilgan. Uning asosiy tarixiy asari 7 jilddan iborat bo‘lib, «Nabiralar, podshohlar va xalifalar tarjimai hollari haqida poklik bog‘lari» deb ataladi. U olti jildini yozib vafot etadi, yettinchisini nabirasi Xondamir yozib tugatadi. Xondamir ham Xirotda tug‘ilib, yoshligidan tarixnavislikka ha- vas qo‘yadi. U Agrada vafot etadi. Uning muhim risolalari «Ma- korim ul-axloq», «Habib us-siyar», «Vazirlar uchun qo‘llanma» va boshqalardir.

XIV—XV asrlarda mantiq, tabiiy-ilmiy fanlar, ayniqsa falaki- yot, falsafa va axloqshunoslikka katta e’tibor berildi. Mantiq ilmi- ning yirik vakillaridan biri Sa’diddin Taftazoniydir (1322—1392). U Niso viloyatiga qarashli Taftazon qishlog‘ida dunyoga keladi. Yoshligidan ilohiyot fanlari, arab tili, nutq san’ati va mantiq bilan shug‘ullanadi. Taftazoniy madrasalarda mudarrislik qildi. Turkis- ton, Hirot, Jom, G‘ijduvon madrasalarida talabalarga dars berdi.