Falsafa asoslari

163





faoliyat ko‘rsatdilar. Ularning islom falsafasi va ilohiyotiga, uni zamona zayllari orasidan o‘tish jarayoniga ko‘rsatgan nihoyatd katta ta’siri to‘g‘risida maxsus tadqiqotlar olib borish mumkin. Afsuski, manbalar yetarli bo‘lishiga qaramasdan, yurtimiz sivili- zatsiyasining islom dini rivojiga va azaliy islom mamlakatlari- ning madaniyati taraqqiyotiga ta’siri to‘g‘risida yozilgan asarlar haligacha kam, bu to‘g‘rida keng qamrovli tadqiqotlar olib borish zaruriyati allaqachon yetilgan.

Masalaning muhimligi atoqli qomusiy olimlar — Xoraz- miy, Forobiy, Beruniy, ibn Sino, al-Farg‘oniy, Ulug‘bek, Lut- fiy, Navoiy, Bobur kabi sivilizatsiyamizning zabardast namo- yandalari ijodi va merosi ko‘zgusida yanada yaqqolroq namoyon bo‘ladi. Zero, ular nafaqat Markaziy Osiyo, arab-musulmon sivi- lizatsiyasi, balki jahon madaniyati taraqqiyotiga nihoyatda katta hissa qo‘shganlar, yurtimiz qadriyatlari ta’sirining butun olamga yoyilishida xizmat qilganlar.

Afsuski, dunyoning oltidan bir qismini egallab turgan sobiq it- tifoqda qadrlashning umuminsoniy tamoyillarini barqaror qilish u yoqda tursin, haqiqiy qadriyatshunoslik nuqtayi nazaridan tadqiqot- lar olib borishga ham izn berilmas edi. Faqat o‘tgan asrimizning 60-yillariga kelib, qadriyatlar muammosi ba’zi mutaxassislar tomo- nidan tahlil qilina boshlagan bo‘lsa-da, 90-yillargacha falsafa dars- liklarida alohida mavzu sifatida o‘z o‘rniga ega bo‘lmadi. Hukmron mafkuraning tarkibiy qismiga kirmaganligi, mavzularining juda kam tadqiq qilinganligi va nihoyatda oz ahamiyat berilganligidan maxsus falsafiy tadqiqotlar sohasiga aylana olmadi. Aksiologiya nomi bilan sobiq ittifoqda birorta ham darslik yoki o‘quv qo‘llanma chop etilmagan, hatto universitetlarning faylasuf, jamiyatshunos, tarixchi kabi mutaxassislar tayyorlaydigan ijtimoiy bo‘limlarida ham bu sohaga oid maxsus bilimlar berilmas edi.