Ғалла экинлари

Makkajo’xori kenja turlarini doniga qarab aniqlash. Oqjo’xori ro’vaklarining farqlari, turlarini farqlari
Makkajo’xori bir yillik o’t o’simliklar jumlasidan bo’lib, boshoqdoshlar (g’allasimonlar oilasi )ning Zea mays avlodi va turiga kiradi. Makkajo’xori ikkinchi guruh g’alla ekinlariga mansub bo’lsa ham, botanik xususiyatlariga ko’ra birinchi va ikkinchi guruh g’alla ekinlaridan katta farq qiladi. U ildizi, poyasi va barglarning tuzilishi jihatdan jo’xoriga o’xshaydi, lekin tup gulining tuzilishi, donining yirik- maydaligi va shakli jihatidan undan keskin farq qiladi.

Makkajo’xorining ildiz sistemasi popuk ildizi bo’lib, baquvvat rivojlangan. Yer ostida bir-biriga yaqin joylashgan poya bo’g’imlarida, yer yuzida taxminan 3-4 sm chuqurlikda bo’g’im ildizlari poydo bo’ladi. Poyaning yer ustidagi eng pastki bir necha bo’g’imidan ochiq ildizlar, ya’ni tayanch ildizlar chiqadi. Bu ildizlar ayniqsa polyasi biland bo’lib,o’sadigan o’simliklar uchun tayanch vazifasini bajaradi va yerga kirib usganda oziklantiruvchi ildiz vazifasini ham utash mumkin. Ekin kalin bo’lib, usgan joylarda tayanch ildizlar hosil bo’lmaydi.

Poyasi tik o’sadigan dagal poxol poya bo’lib, ichi g’ovak parenxima bilan to’lgan, bo’yi 0,5m dan 6 m gacha va yugonligi 2-4 sm dan 6-7 sm gacha yetadi. Sug’oriladigan sharoitda poyasining bo’yi 2, 5m dan 4,5m gacha yetadi. Poyasi bo’g’imlar bilan bo’g’im oraliqlariga bo’lingan. Bo’g’imlarning soni makkajo’xorining naviga qarab 10-15 tadan (tezpishar navlarida) 20-25 tagacha yetadi va bundan ham ortadi (kechpishar navlarida). Poyaning yer ustidagi pastki 2-3 ta bo’g’imidan ko’pincha yon novdalar o’sib chiqadi. Bular bachki navdalar deb ataladi.

Barglari yirik, enli, chiziqli va cheti tulqinsimon bo’lib,yuz tomoni tuk bilan qoplangan. Tilchasi kalta, shaffof, quloqchalari yo’q. Xar bir tupdagi barglar soni poyadagi bo’g’imlar soniga bog’liq. O’simlik tupining o’rta qismidagi barglar eng yirik bo’ladi.

Makkajo’xorining boshqa g’alla o’simliklaridan asosiy farqi uning to’pgulidadir. Makkajo’xori ikki xil to’pgul chiqaradi. Shularning biri erkak gullardan iborat ro’vak (o’silik uchida joylashadi), ikkinchisi 1-2 ta, ba’zan 3 ta bo’ladigan so’tasi poyasining barg qo’ltiqlaridan joy oladi.

Ro’vagi yirik-maydaligi, shakli va rangi jihatidan har xil bo’ladi. Kam shoxlanganligi yoki yon shoxchalari bo’lmasligi bilan boshqa g’alla o’simliklari (oqjo’xori, tariq, suli)ning ro’vaklaridan farq qiladi. Ro’vagining shoxchalaridan odatda juft-juft, ba’zan, to’rt qo’shaloq bo’lib boshoqchalar chiqadi, shularning biri zich taqalib turadigan bandsiz bo’lsa, ikkinchisining kalta bandli bo’ladi. Yoki ikkalasi ham bandsiz bo’ladi. Yon shoxchalardagi boshoqchalar ikkita tik qator hosil qilib, joylashsa, asosiy o’qdagilari bir necha qator bo’lib, joylashadi. Boshoqchasi ikki gulli, bo’ladi, boshoqcha qipiqlari enli,tuk bilan qoplangan, uzunasiga ketgan 3-9 ta tomiri bor. Guli pardasimon ikkita yupqa qipiqchadan iborat, bularda uchta changchi bo’ladi.