“Fakultetlararo umumtexnika fanlari” kafedrasi «Muhandislik chizmasi va eskizi» fanidan maruzalar matni muallif: Nurmetov M. R

Qirqimlar o’rtasidagi asosiy farqlar 
Qirqimlar kesuvchi tekisliklarning soniga  ko’ra quyidagilarga ajratiladi: 
 
Oddiy-bunda tekislik bitta bo’ladi; 
 
Murakkab-  bunda  qirqim  bir  yoki  bir  nechta  kesuvchi  teksiliklar 
yordamida hosil qilinadi.  
Murakkab  qirqim  –  Agar  qirqim  hosil  qilishda  ikkita  va  undan  ortiq 
tekisliklardan foydalanilsa qirqim murakkab bo’ladi. Murakkab qirqim pog’onalik 
va siniq qirqimlarga bo’linadi. 
Pog’onali  qirqim.  –  Pog’onali  qirqimda  qirqimni  buyumlarni  bir  nechta 
parallel  kesuvchi  tekisliklar  bilan  kesib  hosil  qilinadi.  11.6-chizmada  pog’onalik 
qirqimga misol keltirilgan. Bunda qirqim R
1
, R
2
, R
3
 o’zaro parallel tekisliklar bilan 

---

 
 
bajarilgan.  Har  bir  tekislik  o’zini  o’tkan  joyini  ichki  sirtini  shaklini  ko’rsatadi. 
Uchta  tekislik  bilan  hosil  qilingan  kesim  bitta  chizma  tekisligiga  joylashtiriladi. 
Bunda kesimlar orasida chegara ko’rsatilmaydi. 
Siniq  qirqim.  –  Siniq  qirqim  buyumni  o’zaro  kesishuvchi  tekislik  bilan 
kesishganda  hosil  bo’ladi.  (11.5-chizma).Bunday  qirqimni  chizmada  tasvirlash 
uchun  tekisliklar  bir  tekislikka  joylashguncha  shartli  ravishda  buriladi.  Bunda 
burish,  yo’nalishi  qarashi  yo’nalishiga  mos  bo’lmasligi  mumkin.  Agar  burilgan 
tekisliklar  asosiy  tasvirlar  tekisligidan  biriga  parallel  bo’lib  qolsa,  silliq  qirqim 
o’sha  tekislikdagi  tegishli ko’rinish o’rnida tasvirlanadi.  (11.7-chizma).  Kesuvchi 
tekislik  aylanayotganda  buyumning  tekislik  orqasida  elementni  qo’zg’atmaydi: 
ularni tegishli tasvir tekisligiga qanday tasvirlansalar shu holda tasvirlanadi. (11.8-
chizma).  Buyumning  kesuvchi  tekislik  orqasida  B  turtib  chiqqan  element 
burilishida qatnashmaydi. 
Qirqimlar  kesuvchi  tekisliklarning  o’zaro  joylashuvi  va  holatiga  ko’ra 
quyidagicha nomlanadi: 
 
agarda  kesuvchi  tekisliklar  o`zaro  parallel  bo’lsa  “pog’onali”  deb 
yuritiladi; 
 
agarda o’zaro kesivchi tekisliklar kesishgan bo`lsa “siniq” qirqim deb 
ataladi.