“Fakultetlararo umumtexnika fanlari” kafedrasi «Muhandislik chizmasi va eskizi» fanidan maruzalar matni muallif: Nurmetov M. R

Nazorat savollari. 
 
1. Chizma geometriya nimani o’rgatadi?  
2. Chizma geometriyaga fan sifatida kim tamonidan asos solingan?  
3. Chizma geometriya kursini o’qitishda qanday maqsadlar ko`zda tutilgan?  
4. Fanda qo’llaniladigan qanday belgilanishlarni bilasiz?  
5. Qanday proektsiyalash usullarini bilasiz?  
6. Markaziy va parallel proektsiyalarga misollar keltiring? 
7. Proektsiyalovchi nur nima?  
8. Texnikaviy chizmalar tuzishning asosiy usulini bilasizmi?  
 
 
 

---

 
 
2-MA’RUZA 
Nuqta. Nuqtaning ortogonal proekstiyalari. Xususiy vaziyatdagi 
nuqtalar. Monj epyuri. 
Reja: 
1. Nuqta. 
2. Nuqtaning ortogonal proeksiyalari. 
3. Nuqtaning ikki tekislikdagi proeksiyalari.  
4. Nuqtaning uch tekislikdagi proeksiyalari. 
5. Xususiy vaziyatdagi nuqtalar.  
5. Chorak, oktantada nuqta.  
Fazoda  bir-biriga  perpendikulyar  bo`lgan  uchta  tekislik  olamiz.  Bu 
tekisliklarning  birini  gorizontal,  ikkinchisini  10rdinate  (frontal)  va  uchinchisini 
oldingilariga  nisbatan  perpendikulyar  ravishda  olib,  uni  profil  tekislik  deb 
nomlaymiz.  Gorizontal  proektsiyalar  tekisligi  (Н  –Н
1
)  frontal  proektsiyalar 
tekisligi  (  V  –  V
1
)  bilan  kesishib,  ОХ  o`qini  hosil  qiladi,  Frontal  proektsiyalar 
tekisligi  (V  –V
1
)  profil  proektsiyalar  tekisligi  (  W  –  W
1
)  bilan  kesishib  OZ  
o`qini  hosil  qiladi,  Gorizontal  proektsiyalar  tekisligi  (  Н  –  H
1
)  profil 
proektsiyalar  tekisligi  (  W  –  W
1
)  bilan  kesishib,  OY  o`qini  hosil  qilib,  fazoni 
sakkista chorakka bo`ladi.(2.1-chizma) 
 
2.1-chizma 
Н – 
Н
1
 
- gorizontal proektsiyalar tekisligi 
V – 
V
1
 
- frontal proektsiyalar tekisligi 
W – 
W
1
 
- profil proektsiyalar tekisligi 

---

 
 
ОХ 
- 11rdinate proektsiyalar o`qi 
OY 
- 11rdinate proektsiyalar o`qi 
OZ 
- аpplikata proektsiyalar o`qi 
Fazoning ko`rinadigan choragi, ya`ni gorizontal proektsiyalar tekisligining 
oldingi  yarmi  (Н)  bilan  frontal  proektsiyalar  tekisligining  yuqoriga  yarmi  (V) 
оralig`I  birinchi  chorak  deyiladi.  Birinchi  chorakning  orqa  tomoni  -  V  bilan  Н 
oralariga ikkinchi chorak deb,, uning osti-H bilan V
1
 oralig`I uchinchi chorak deb, 
birinchi  chorak  osti  –  H  bilan  V  oralig`I  esa  to`rtinchi  chorak  deb,  birinchi 
chorakning  o`ng  tomonidagi  W  tekisligi  ortidagi  H  bilan  V  oralig`I  beshinchi 
chorak  deb,  beshinchi  chorakning  orqa  tomoni  V  bilan  H  oralig`I  oltinchi  chorak 
deb, uning osti H
1
 bilan V
1
 oralig`I ettinchi chorak deb, beshinchi chorakning osti 
H va V oralig`I sakkizinchi chorak deb ataladi.( 2.2-chizma) 
      
 
 
2.2-chizma 
Таsvirlanaetgan  nuqta  eki  nuqtalar  sisremasi  fazoning  birinchi,  ikkinchi, 
uchinchi,  to`rtinchi,  beshinchi,  oltinchi,  ettinchi,  sakkizinchi  choraklarida  eki 
proektsiya  tekisliklaridan  birida  e`xud  ularning  kesishuv  chizig`ida  bo`lishi 
mumkin.  Quyidagi  tasvirda  fazoning  birinchi  choragida  turgan  A  nuqta  va  uning 
Н, V, W proektsiya tekisliklarida to`gri burchakli proektsiyalari ko`rsatilgan. 
Nuqtaning  proektsiyalarini  yasash  uchun  undan  gorizontal  proektsiyalar 
tekisligiga  perpendikulyar  tushirsmiz  va  perpendikulyarning  asosini  a  bilan 
belgilaymiz,  so`ngra  berilgan  nuqtadan  frontal  proektsiyalar  tekisligiga 
perpendikulyar tushirsmiz va bu perpendikulyarning asosini a
’
 bilan belgilaymiz va 

---

 
 
berilgan nuqtadan profil proektsiyalar tekisligiga perpendikulyar tushiramiz va bu 
perpendikulyarning asosini a
”
 bilan belgilaymiz. 
 
 
 
 
 
2.3-chizma 
а - nuqtaning gorizontal proektsiyasi, а' - nuqtaning frontal roektsiyasi, 
а