“Fakultetlararo umumtexnika fanlari” kafedrasi «Muhandislik chizmasi va eskizi» fanidan maruzalar matni muallif: Nurmetov M. R

T/r 
Atamalar 
Qisqartmalar 
1 
Ko’ndalang tekisliklar  
KT 
2 
Britaniya standarti 
BS 
3 
Santimetr  
sm 
4 
Markaz chizig’I  
MCh 
5 
Chuqurlik   
Chuq 
6 
Silindr  
Sq 
7 
Qarama-qarshilik  
QQK 
8 
Qayta  
QO’ 
9 
Daraja (byrchak) 
O 
10 
Diametr 
Ø 
11 
Tasvir  
TSR 
12 
Chizma 
CHIZ 
13 
Birinchi burchak proekti  
 
14 
Oltiburchak 
OLT 
15 
Ichki diametr 
I/D 
16 
Kilogramm 
kg 
17  
Chap qo’l 
CHQ 
18 
Mashina 
MS 
19 
Material 
MATL 
20 
Maksimum 
MAK 
21 
Metr 
m 
22 
Millimetr 
mm 
23 
Minimum 
MIM 
24 
Daqiqa (burchak) 
/ 
25 
Son 
SO 
26 
Tashqi diametr 
T/D 

---

 
 
27 
Har bir 
/ 
28 
Maydon aylana diametric 
MAD 
29 
Radius (o’lchamdan oldin) 
R 
30 
O’ng  qo’l 
O’Q 
31 
Yumaloq bosh 
YQ BSH 
32 
Ikkinchi (burchak) 
“ 
33 
Kvadrat  (eslatma) 
KV 
34 
Kvadrat (o’lchamdan oldin) yoki 
 
35 
Metrkvadrat   
m
2
 
36 
Standart    
STD 
37 
Uchunchi burchak proekti 
….. 
 
Burama mix o’tkazgichlar 
 
38 
British Standard trubasi  
BST 
39 
Xalqaro Tashkilot 
XT 
40 
Standartlash  
….. 
41 
Xalqaro Sistema 
XS 
42 
Narxlar tushishi 
NISHI 
43 
Dag’al birlashgan 
DAB 
44 
Ingichka birlashgan   
INB 
45 
Saylanma birlashgan   
SAB 
1
 
 
Proeksiyalash usullari 
 
Proektsiyalar  usulida  tasvirlar  yasash,  chizma  geometriyaning  asosiy 
metodidir. 
Fazodagi 
narsalarning 
ayrim 
nuqtalaridan 
o`tkazilgan 
proektsiyalovchi  to`g`ri  chiziqlar  (nurlar)  yordamida  tekislikka  tushirilgan 
tasviri fazodagi narsaning proektsiyasi deyiladi.  
Chizma geometriyada ikki хil proektsiyalar metodi mavjud: 
а)markaziy proektsiyalar metodi; 
                                                           
1
 
K. Morling “Geometric and Engineering Drawing” Elsevier Ltd. Great Britain-2010.288-289.
 

---

 
 
b) parallel proektsiyalar metodi . 
Markaziy  proektsiyalashning  asosiy  mohiyati  shundan  iboratki,  bunda 
proektsiya  markazi  deb  ataluvchi  qo`zg`almas  nuqta  beriladi  va  hamma 
proektsiyalash nurlari shu qo`zg`almas nuqtadan o`tadi. 
1. Markaziy proektsiyalar. Fazoda qo`zgalmas S nuqta, Р tekislik va A, В, 
С, F nuqtalar berylgan deb faraz qilaylik. S  nuqtani  А, В, С, F nuqtalar  bilan 
tutashtirib, hosil bo`lgan chiziqlarni davom ettiramiz. Bu chiziqlar Р tekislikni 
а, Ь, с, d nuqtalarda kesib o`tadi.( 1.1-chizma) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.1-chizma 
P  tekislik  proektsiyalar  tekisligi,  S  nuqta  proektsiyalar  markazi,  SA,  SB, 
SC,  SF  chiziqlar  proektsiyalovchi  nurlar;  а,  Ь,  с,  f  nuqtalar  esa,  proektsiyalar 
deyiladi. Demak, nuqtaning proektsiyasi deganda, shu nuqtani proektsiyalovchi nur 
bilan proektsiyalar tekisligining kesishuv nuqtasini tushunish kerak. 
 Fazoning  istalgan  joyida  olingan  to`rtta  nuqta,  umuman,  fazoviy  shaklni 
ifodalaydi;  shuning  uchun  tekis  abcf  shаkl  fazoviy  shaklning  markaziy 
proektsiуasidir. 
Markaziy  proektsiyalarga  misol  qilib,  narsalarning  fotosuratlarini  va 
chiroqdan tekislikka (polga yeki devorga) tushgan soyalarni ko`rsatish mumkin. 
 
 

---