Fakulteti qanegeligi 3-kurs

II.4. Saxna ko'rinisleri ha'm obrazlar ko'rinisi
Zamanago'y bayramlardi sho'lkemlestiriw de kerekli do'retiwshilik processlerinen biri bolio esaplanadi. Scenariydin' jaratiliwi ha'm oni belgili kompoziciya qa'lpine keltiriw, ha'm saxnalastiriw, rejissyor ha'm senaristtin' usi ilaj yaki tamashani sho'lkemlestiriwdegi ko'z qaraslari ha'm miynetlerinin' na'tiyjesi sipatinda qaraliwu lazim.
Birinshiden, bul eki do'retiwshinin' mazmunin bir-birinen ajiratiw mu'mkin emes.O'z aldina jazilg'an tayar scenariyler ushin da saxnalastiriw jumislarrin a'melge asiriw mu'mkin, biraq rejissyor menen scenaristtin' birge islegen do'retpesi jemislirek boladi.
Sebebi, rejissyor bayram, teatr, tamashanin' temasin, onin' socialliq siyasiy, tarbiyaliq a'hmiyetin, joqari maqsetin uqtirsa, scenarist bolsa ko'rkem estetikaliq teksttin' suliw, go'zzal ko'z qarasi menen pikirdi bayitip toliqtiradi, na'tiyjeli dramatikaliq tiykar jaratiladi.
Ekinshiden, massaliq bayram ha'm tamashalardin' o'zine ta'n o'zgesheliklerinen kelip shig'ip, bayram yamasa tamashanin' tayar bezetilgen orinda emes, ba'lki ashiq hawada, maydanlarda, bag'(park)larda, hullasi, bir so'z benen aytqanda da'stu'rli emes saxnaliq sharayatlarda o'tkeriliwin esapqa aliw za'ru'r.Saxnaliq qolayliqlardan joqlig'i ( saxna, bezekler, aktyorlar, shiraq, dekoraciya h.t.b) rejissyor ha'm scenaristten jumisti << nolden>> baslawg'a tuwri keledi. Bunnan tisqari, ha'r qashang'i o'tkeriletug'in repiticiyalardin' kemligi, ilajlardin' bir ma'rte g'ana o'tiwin, qate - kemshiliklerdi tuwrilawg'a imkani joq ekenligin esapqa alip, rejissyor menen scenarist ha'r shig'ista (perexodta) qatege jol qoymag'anlig'in esapqa alip jumisqa kirisiwi kerek.
U'shinshiden, scenariy jartiliwinda, rejissyor o'zinin' obrazli - saxnalastiriw sheshimin belgilewshi rejissyorliq temalari, bolajaq ilajlardin' jo'nelisi, yag'niy jetekshi hatti-ha'reket, ilajdin' qalpi, qosfera ha'm stildi aniqlap aliw lazim.
Bunday rejissyorliq temalardin' payda boliwina - o'tkeriletug'in ilajdin' aniq berilgen sha'rt - sharayati, yag'niy onin' temasi ideyasi ha'm joqari maqseti, o'tkeriw orni, do'retiwshi toparlardin' bar ekenligi, sho'lkemlestiriwdegi materialliq o'zgeshelikler, hu'jjetler, a'psanalar ha'm basqalar tiykar bola aladi.
To'rtinshiden, scenariy jaratiliwinda hu'jjetli, ortaliq materiallarg'a su'yeniw - ilajdin' effektli, ta'sirli shig'iwin ta'miynleydi. Bunda za'wlim jaylar, taslar, terekler, diywal ha'm basqalar awispalu ma'nide ko'rkem obraz qa'lpinde ko'riniwi mu'mkin. Real da'liller, cifrlar, buyimlar, fotosuretler, hu'jjetli kinofilmlerden paydalaniw, sol ilajg'a baylanisli qaharmanlardin' o'zlerinin' tuwridan - tuwri qatnasiwlari ha'm basqa original tabilmalar ilajdin' ha'm de ta'sirshen'ligin asiriwg'a xizmet etedi.
Besinshiden, u'rip - a'det, salt - da'stur, ma'resim ha'm qa'diriyatlardi ilaj o'tkerilip atirg'an aymaq atmosferani maslastiriw, olardan u'nemli ha'm tuwri paydalaniw ha'm oni ilaj temasina sin'diriw arqalu jaslardi qa'diriyatlarimizdi asiriw ha'm ulug'law ruwxinda ta'rbiyalaw scenariy jaratiwdag'i en' itibarli bo'leklerden biri.
Altinshidan, bayram ha'm tamashalar tek so'z, taqmaq, tekstten ibarat bolip qalsa, ol ju'da' zerigerli ilajlardan esaplanadi. Sonin' ushin rejissyor ha'm scenarist so'zdin' ornina onın' tamashaliq ekvivalent ( ma'selen, muzikali, plastikaliq h.t.b.), plastikaliq obraz jaratiw arqali, bir so'z benen aytqanda, << so'z >> ornina << ha'reket >> penen ko'rsetiw qurallarin tapsa na'tiyjeliligine jetisiwi mu'mkin. Ma'selen, mag'lıwmatlardi deklomaciya sipatinda ko'rsetkennen go're, oni plastikaliq sheshim, yag'niy ha'reket arqalu ko'rsetilse tamashago'y ushin qiziqli boladi.
Jetinshiden, scenariy jaratiw processinde bir epizofti ekinshi epizotqa baylawda << temali ko'pirdi >> di tuwri tan'law kerek boladi. Geyde bul waziypani << baslawshilar >> a'melge asiradi. Lekin bul a'piwayi, en' an'sat variant boladi.Nomerlerdi, epizodlardi bir - birine saxna artinan tema qoyiw, baslawshilar, masqarabazlar, quwirshaqlar, tu'rli shig'armalar qa'harmanlau ha'm basqa da obrazlar ha'm qurallar arqali da baylanistiriw mu'mkin.Кeyingi waqitlarda ken' ko'lemli belgilenip atirg'an bayramlarda fonogrammalardi montaj qiliw tiykarinda bir - birine baylawg'a ha'reket qilip atir. Nomerler yaki epizodlardi baylanistiriw qurali bolg'an < temaliq ko'pir > di tuwri belgilew - ilajlardag'i artiqsha pawzalardin' aldin aladi, ornin toltiradi, sonin' menen birge, saxna bezeklerin almastiriw yaki keyingi nomerge tayarliq ko'riw mu'mkinligin jaratadi, en' tiykarg'isi tamashago'ydi ilaj temasinan uzaqlaspawg'a ( pikirinin' u'zilmewine ) shaqiradi.
<< Jaqsi, puxta jazilg'an scenariy - ilaj yaki tamashanin' yarim jetiskenliginen derek beredi>>, - dep keltiredi rejissyor B. Sayfullaev. Ha'zirgi kunde respublika da'rejesinde o'tkerilip atirg'an barliq bayramlarimizdin' ko'zge ko'ringen do'retiwshileri Abdulla Oripov, Erkin Vohidov, Bahodir Yuldoshev, Nosir Otaboev, Jumaniyoz Jabborov, Edvard Kolosovskiy, Rustam Hamidov, Baxtiyor Sayfullaev, Marat Azimov ha'm basqalar - scenarist ha'm scenariy iyeleri bolio xizmet etip kelmekte.Olar elimizde bolip atirg'an teren' o'zgerislerdi, O'zbekstan keleshegi ulli ekenligine iseniw, Watandi su'yiw, o'z jumisina, Watanina, shan'arag'ina mehir - mu'riwbetli boliw, ma'mlekettin' rawajlaniwinda jaslardin' ornin belgilew, jasi u'lkenlerge hu'rmet ko'rsetiw siyaqli o'zgesheliklerdi ha'r tu'rli ko'rkem qurallar arqali o'z scenariylarinda sin'dirip, tamashago'yler itibarina usinip kelmekte ha'm oni sheberlij penen orinlamaqta.