so'nggi musobaqadan oldingi m ikrotsikl musobaqa m ikrotsikli-
ga nisbatan aniq kontrast chizig'iga ega bo‘lishi m um kin). M u-
sobaqaviy m ikrotsikllar m usobaqaning o‘rnatilgan maxsus qoida-
lari va aniq reglamenti asosida chiqishlar tartibi asosida tuziladi.
Bu m ikrotsikllar tuzilishi shunday bo‘ladiki, oldingi razm inka
m ashg'ulotlari va boshqa faktorlar yordam ida musobaqa bosh-
lanishi davriga kelib sportchining optim al holatini ta ’m inlash,
navbatdagi faza uchun ish qobiliyatini o‘rnatish va maksimal
darajada o‘rnatish, yordam berish (agar ular ko'pincha uchray-
digan bir xil startlardan tashkil topmasa)
ham da final startlar-
da sportchining butun im koniyatlaridan to ‘la foydalana olishni
kafolatlaydi. Tiklovchi m ikrotsikllar yuqori jism oniy yuklanish
kuchli musobaqa yoki m ashg‘ulotli m ikrotsikldan keyin uchray-
di. U lar mashg‘ulot talablarining kamayishi, faol dam olish
kunlarining ortishi, musobaqa m ashqlari va tashqi sharoitlar
tarkibining navbatm a-navbat alm ashinib
turishi bilan xarak-
terlanadi-ki, bularning to'plam i tiklovchi jarayonlarni optim al-
lashtirishga yo'naltiriladi. Bu m ikrotsikl uchun jism oniy yuk-
lanishning nisbatan kichik bo‘lishi mos bo‘lgani uchun, un i yana
yuklanishli m ikrotsikl deb ham ataladi. Yuqorida aytilgan mik-
rotsikllar tiplaridan ko‘rinib turibdiki, sport m ashg‘ulotida ular
yetarlicha turlidir. M ezotsikl trenirovkasida qo'llaniladigan vari-
ant turlari yanada turlicha bo'lishi m um kin.
9.2. M ashg‘ulotning mezostrukturasi
M ikrotsikllar m ashg'ulotning o 'rta (mezo)sikllaridan tuzil-
gan bloklar deb qarash m um kin. H ar bir mezotsikl mashg‘ulot
jarayonining yakunlovchi bosqichiga nisbatan hosil bo'ladigan bir
yoki bir necha tiplardan yaratigan 3 tadan 6 tagacha bo'lgan mik-
rotsiklni o‘z ichiga oladi. M ezotsiklning
asosan quyidagi uch tu-
ri ajratiladi.
«Tortuvchi» mezotsikllar. Hajmi yetarlicha katta bo‘la oladi-
gan jismoniy yuklanishlar jadalligining bir tekisda ortib borishi
bilan xarakterlanadi (ayniqsa sportning uzoq masofali turlarida),
bunda mashg'ulot m azm uni yo'naltiruvchi yo'nalishda bo'ladi.
M ezotsiklning bu turidan odatda m ashg'ulotning tayyorlov davri
boshlanadi. Ba’zi hollarda bu mezotsikl tayyorlanishi m um kin
56
www.ziyouz.com kutubxonasi
(jismoniy yuklanishning um um iy qiymatining ortib borishi bi-
lan), bu esa sportchining moslashuv (adaptatsion) imkoniyatlari-
ga,
sport turining xususiyatlariga, oldingi o'tkazilgan m ashg'ulot
xarakteriga va boshqa (m ashg'ulotlarda tanaffuslar bo'lganm i yo-
ki yo‘qmi va shu kabi) hollarga bog'liqdir.
Ba'zali mezotsikllar mashg‘ulot tayyorlash davrining eng
m uhim mezotsikllaridandir. Shu turda organizm ning funksio-
nal imkoniyatlarini orttirib beruvchi asosiy m ashg‘ulot jismoniy
yuklanishlari mavjud bo'ladi, yangi faoliyatni o‘zlashtirish yo-
ki
oldingi
faoliyatda
o'zlashtirilgan
form alarini
takom il-
lashtiriladi. U mezotsikllar turlichadir. Masalan: tayyorgarlik-
ning dastlabki m azm uniga ko‘ra um um iy tayyorgarlik va maxsus
tayyorgarlik mezotsikllari, qo'yiladigan m ashg'ulot talablarining
yo‘nalishi bo'yicha rivojlantiruvchi va turg'unlantiruvchi
mezo-
tsikllarga bo'linadi. Bu tipdagi mezotsikllar soni sportchining
m as’uliyatliligi musobaqalarga tayyorlanishi uchun kerak b o ig an
vaqtga bo g iiq boiadi.
Tayyorlanuvchi-nazorat mezotsikllar. M ezotsiklning bu ti-
pi xuddi baza va musobaqali mezotsikllar orasidagi o‘tish for-
masi sifatida xarakterlanadi. Xususiy m ashg'ulot faoliyati asosan
m ashg'ulotning nazorat xarakteriga ega va shu y o i bilan asosiy
musobaqalarga tayyorlanish vazifalariga bo'ysunadigan mu-
sobaqalar seriyasidagi uchrashuvlar bilan moslashtiriladi.
Shlifovkali mezotsikllar. U lar m a iu m kam chiliklarni yo‘qotish
va sportchi tayyorgarligining u yoki bu tom onlarini takomillashti-
rish zaruriyati vujudga kelganda nazorat tayyorlov mezotsiklidan
keyin keladi. M ashg'ulot rivojlanish bilan
b o g iiq holatda shlifov-
kali mezotsikllar yoki maxsus tayyorgarlik m ashqlarining inten-
sifikatsiyasi (maxsus tayyorgarlikni rivojlantirishning qo‘shimcha
o'zgarishi zarur boisa), yoki jismoniy yuklanish um um iy holatf
ning stabillashuvi yoki kamayishi (charchash simptomlari kuzatil-
ganda) bilan xarakterlanadi. U yoki bu holda ham bu mezotsikl-
larning asosi ayniqsa, yuqori malakali sportchilarda sport-texnika
va taktik ko'nikm a-m alakalarning detallashtirilgan shlifovkasidir.
Musobaqadan oldingi mezotsikllar. Bu tipdagi mezotsikllar
yuqoridagi aytilgan mezotsikllar bilan m a'lum o‘xshashliklarga
ega bo'lishi bilan birga farqlari ham mavjud. Asosiy farq shunda-
57
www.ziyouz.com kutubxonasi
ki bu mezotsiklda bo'ladigan m usobaqalarning
dasturi va tartibi,
to iiq shakli b o iish i hal qilinuvchi lahzalarda sportchini optimal
holatda tayyorlashga kafolat beradi.
Musobaqali mezotsikllar. Asosiy m usobaqalar davrida bu for-
m a mosdir. Bu tipdagi h ar bir mezotsikl keltiruvchi m ikro-
tsikldan va asosiy musobaqani o‘z ichiga olgan m ezotsikldan
iborat bo‘ladi. 0 ‘zining turlariga, dastur xususiyatlariga, qat-
nashuvchilar soniga qarab
m unosabat m ezotsikllari, bir necha
variantlarga bo'linadi.
Q ayta tiklovchi-tayyorlovchi va qayta tiklovchi-ushlab turuv-
chi mezotsikllar. Birinchi turdagi mezotsikl asosan bazali yoki
shlifovkali mezotsikl kabi tuzilsada lekin dastlab bir-ikkita qay-
ta tiklovchi m ezotsikllarni o‘z ichiga oladi. Ikkinchisi esa yana-
da yum shoqroq m ashg'ulot rejimi va qayta ulanish effektidan
to ‘laroq foydalanish bilan xarakterlanadi.
Agar bu m ezotsikllar
asosiy musobaqalar orasida bo‘lsa bularni yana oraliq mezotsikl
deyiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
