F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

Karstlangan yoriqlar.
Ushbu karst xosilalari suv ta’sirida yengil eruvchan 
tog’ jinslari (korbonatli, sulfatli, xloridli) bo’ylab yuzaga kelgan tektonik 
darzlarning karstlanishi tufayli yuzaga keladi. Ular ba’zan bir necha o’n sm dan 1 
m hatto undan ham kengaygan xolatda uchraydi. Karstlangan yoriqlarning 
chuqurligi vertikal tarzda bir necha metrdan 50 m gacha bo’lgan o’lchamlarni 
tashkil etadi. Karstlangan yoriqlarning geomorfologik tuzilishi o’ta murakkab, 
egri-bugri bo’lishi bilan birgalikda ba’an juda sodda to’g’ri chiziq shaklida ham 
rivojlanishi mumkin. Ko’pgina holatlarda karstlangan yoriqlar o’tib bo’lmas 
darajadagi tor yo’llar tarzida tugallanadi. 
Karst quduqlar.
Gidrologik oqimning gidorlogik oqimga aylanish 
jarayonida, suvning xarakati natijasida shakklanadigan vertikal tarzda rivojlangan 
karst bo’shliqlari. Ularning kirish qismi tabiatda karst vodiylari, karst 
daxanalarining tubida joylashganligi uchun infolyuatsiya o’choqlari tarzida 
namoyon bo’ladi.
Karst quduqlarining chuqurligi bir necha metrdan 10-15 m gacha bo’lgan 
xolatda kuzatiladi. Karst quduqlarining quyi qismi o’tib bo’lmas darajadagi tor, 
turli o’lchamdagi tog’ jinsi bo’lkalari bilan qoplangan holda, devorlari bo’ylab esa, 
karralangan tektonik yoriqlar kuzatiladi. Karst quduqlari chuqurlasha borib, karst 
shatalari tarzida namoyon bo’ladi. Demak karst shaxtalari, karst quduqlaridan 
chuqurligi orqali farqlanib turadi. 
Karst shaxtalari.
Karst shaxtalarining chuqurligi u rivojlanayotgan litologik 
qatlamning qalinligi bilan chambarchas bog’liq holda rivojlanadi. Masalan, 
Boysuntog’ tizmasinitashkil etuvchi U
3
davriga xos oxaktosh qatlamlarining 
qalinligi 300 m dan oshadi. SHu boisdan ushbu yotqiziqlar bo’ylab yuzaga kelgan 
karst qudug’ining chuqurligi tik, vertikal holatda rivojlangan bo’lib, ushbu karst 
ichidan keyin karst shaxtasining yo’ligi g’arbiy yo’nalish bo’ylab subgorizantal 
holatda rivojlanadi va yirik yer osti yo’li bilan tugallanadi. Lekin ushbu sartlar 

---

41 
muallifning 1985 yili dalada olib borgan tadqiqotlariga ko’ra yo’lak osti ko’lidan 
keyin, yer osti daryosi tarzida rivojlanadi va 8 km g’arbda joylashgan 
Machaydaryo havzasida yuzaga kelgan yirik g’ordan Xo’jan Mayxona ota bulog’i 
tarzida yer yuzasiga chiqadi.