F. S. Meliboyeva tabiiy geografik jarayonlar

7-rasm. Karst shaxtasining bo`ylama kesmasi. 
Nafaqat respublikamida, balki butun O’rta Osiyoda eng chuqur karst 
shaxtasi Zarafshon tizmasi, Qirqtog’ platosida joylshgan bo’lib, kilsi nomi bilan 
ataladi. Chuqurligi 1200 m dan ziyod bo’lgan ushbu karst shaxtasining kirish qismi 
ulkan karst daxanasining quyi qismida joylashgan ponorni tashkil etadi.
Karst shaxtalarining geomorfologik tuzilishi turli murakkab tarzda 
kuzatilishi bilan birgalikda, kengligi bir necha metrdan, ayrim hollarda o’nlab 
metrlargacha o’zgarib turadi. Karst shaxtasi devorlari bo’ylab ba’zan yonlama 
yo’lkalar ochilsa, aksariyati tarmoqlanib ketadi va kilsi kabi yer osti ko’llari bilan 
tugallanadi. 
Karst g`orlari-
suvlarning gorizontal harakati natijasida tog` jinslarining 
erishi va erigan moddalarni olib ketishidan hosil bo`lgan yer osti bo`shliqlaridir.

---

42 
8 -rasm. Karst g`orining ko`ndalang kesmasi. 
Shveytsariyadagi Xellox g’ori bilan Appalachi tog’larining g’arbiy 
yonbag’ridagi Mamont g’ori dunyodagi eng katta g’orlar hisoblanadi. Xellox g’ori 
zal va yo’laklarining uzunligi 129,5 km ga yetadi, Mamont g’orining uzunligi esa 
306 km dan ortadi. 
Muzli g’orlar o’ziga - xosdir. Bu g’orlarning devorlari va shipi yil bo’yi 
saqlanib turadigan muz kristallari bilan qoplangan. Muzli g’orlarning eng ajoyibi 
Uralning g’arbiy yonbag’ridagi Kungur g’oridir. U dunyodagi eng katta g’orlardan 
biridir.
Muzli g’orlardan farq qiluvchi shunday g’orlar ham borki, ularning 
mikroiqlimi atrofidagi joylar iqlimidan ancha iliq bo’ladi. Masalan, Sixote-Alinь 
tizmasidagi g’orlarda qishning sovuq kunlarida ham 15-20°S li harorat saqlanib 
turadi. Ohaktoshlar juda qalin bo’lgan, ayniqsa suv juda chuqurga siziladigan tog’li 
rayonlarda ochiq karst voronkalari quduq yoki shaxtalar shaklini oladi. Bunday 
shaxtalar chuqurligi Qrim yaylalarida 100 m ga, Karst platosida esa 450 m ga 
yetadi. 

---

43