F. R. Xolboyev, D. A. Azimov, E. Sh. Shernazarov z o o g e o g r a f I y a

to‘g ‘ri qirishi va areallarini egallashi biotsenoz tur tarkibining
o ‘zgarishiga olib keladi. Masalan, daydi mushuklar va itlar Yangi
Zelandiyadagi yaxshi ucha olmaydigan to‘tilaming nobud bo‘lishiga
olib kelgan. Zaharli ilonlar va qand plantatsiyalariga ziyon keltiruvchi
kemiruvchilarga qarshi kurash maqsadida ko‘pgina joylarga keltiril-
57

---

gan mangustlar ba’zida beozor, foydali hayvonlami ham qirishi kuza-
tilgan. Antil oroliga keltirilgan mangustlar toshbaqalar va yerga uya
quruvchi qushlar, amfibiyalar, reptiliyalar 
(20
turdagi kaltakesak) va
ulaming tuxumlarini nobud qila boshlagan. Mazkur hayvonlaming
qirilishi o ‘z navbatida zararli hasharotlaming ko‘payishiga va oqibat-
da shakarqamish plantatsiyalarining ziyon ko‘rishiga sabab bo‘lgan.
Bu esa, o ‘z navbatida, mangustlar sonini cheklashga sabab bo‘lgan.
Hayvonlar yashaydigan joylaming inson tomonidan о ‘zlashtirilishi
ham hayvonlaming tabiiy tarqalish areallari o ‘zgarishiga sabab
bo‘luvchi omillardan biridir. Bu keng tarqalgan jarayon bo‘lib,
o ‘rmonlarni kesish, yangi ekin maydonlarini yaratish, botqoqliklar-
ni quritish, y o ‘llar qurish, to‘g‘onlar barpo etish va shu kabi boshqa
faoliyatlar natijasida shakllanadi. Landshaftlaming o ‘zgartirilishi
hayvonlami to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri qirishga qaraganda ham kuchliroq
ta’sir doirasiga ega bo‘lib, bunda nafaqat ayrim turlar, balki butun
biokomplekslar yo ‘qotiladi. X o‘jalik yuritiladigan joylarda inson
faoiiyatining faolligi qancha yuqori bo‘Isa, bu joylarda yashovchi
urbofob turlar soni shuncha kam bo‘ladi yoki aksincha. Ba’zi urbo-
fil turlar esa aksincha, inson xo‘jaligiga yaqin bo‘lgan sharoitda ya-