International Congress on Multidisciplinary Studies in Education and Applied Sciences
Bilbao, Spain
March 27
th
2022 conferencezone.org
161
EKIN MAYDONLARINI MELIORATIV HOLATINI YAXSHILASHDA YER
TEKISLAGICHLARDAN UNUMLI FOYDALANISH
Qo’chqorov Jur’at Jalilovich
,
Safarov Shavkat To’xta o’g’li.
Sobir
оv Komil Sodiq o’g’li
“TIQXMMI” MTU Buxoro tabiiy resurslarni boshqarish instituti
Bugungi kunda yerlarning tekislik darajasini
yaxshilash, uning sifatli tekislash ishlarini amalga oshirish va bu
ishlar uchun ish unumdorligi yuqori tekislagich agregatini yaratish dolzarb
masala hisoblanadi. Fermer xo‘jaliklari ekin
maydonlarini joriy tekislash ishlarida qo‘llanadigan texnikalarni modernizatsiyalash bazali tekislagichlarning ish
sifatini
yaxshilash
traktor
–
mashina agregatlarini ish unumiga bog‘liqligi, yoqilg‘i sarfini
kamaytirishni
va tekislash
agregatlarini takomillashtirish maqsad qilib olingan.
Shular jumlasidan sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini
yaxshilash va sifatli tekislash hozirda dolzarb muammolardan biridir.
Qishloq xo`jaligi O`zbekiston Respublikasi iqtisodiyotining eng muhim tarmoqlaridan biri bo`lib, mavjud ekin
yerlarini meliorativ holatini yaxshilash va uni tekislash amalga oshiriladigan dehqonchilik texnologiyasiga bog`liq. Shuni
ta`kidlash kerakki qishloq xo`jaligi mahsulotining 90% dan orti
g’i sug`orish orqali amalga oshiriladigan dehqonchilik
usulida ishlab chiqariladi. Mazkur holat qishloq xo`jaligida suv resurslari nihoyatda katta ahamiyatga egaligidan dalolat
berib ularning tanqisligi nafaqat qishloq xo`jaligi
mahsulotini ishlab chiqarishga, balki mamlakatning butun
iqtisodiyotiga ham salbiy ta`sir ko`rsatadi.
Hozirgi paytda yerlarni meliorativ holatini yaxshilash, suvni tejab foydalanish kabi ishlar tobora avj olmoqda. Shu
o`rinda aytib o`tish joizki yana bir dolzarb muammoga aylanib borayotgan yerlarni meliorativ
holati buzilishi va
sho’rlanish darajasining oshib borishidir. Bu muammoni qisman oldini olish bu sifatli tekislashga bog’liqdir. Yerdan
yuqori hosil olishda yerning tekisligi va yerni tekislashda ishlatiladigan yer tekislash mashinalar katta rol o`ynaydi.
Tuproqqa bir necha marta ishlov berilganda sug`orish davomida yerdagi notekisliklar vujudga keladi.
Bu muammoni
yerlarni joriy tekislash ishlari va mashinalari orqali meliorativ holatini yaxshilash tavsiya etiladi. Vaqtinchalik sugorish
tarmoqlari, yerlarga ishlov berish jarayonida hosil bo`lgan notekisliklar tekislanadi. Bunda osma greyder va uzun bazali
yer tekislagichlar qo`llaniladi. Joriy va ekishdan oldingi yer tekislash ishlari rejalashtirilib har yili o`tkaziladi.
Yer tekislashning ahamiyati
-
Yer qanchalik tekis bo`lsa qishloq xo`jalik mashinalari yuqori unum bilan ishlaydi,
yerlarni sho`ri yaxshi yuviladi, urug`lar bir xil chuqurlikka tushadi, ularni unib chiqishi ham bir xil bo’ladi, 6
-7% suv
tejaladi. Hamma dalalarda bir vaqtda tekislash ishlari olib borib bo`lmaydi, shuing uchun
bu ishlar yuqorida aytib
o’tilganidek rejalashtirish asosida olib borilishi shart. Tekislangan dalada namlik bir tekisda tarqaladi, tuproq bir vaqtda
yetiladi va g`o`za qator oralariga sifatli ishlov beriladi. Tekislanmagan yerda chuqur joyda namlik bo`lib baland joylari
qurib ketadi. Bunday yerlarni kutivator bir xil chuqurlikda yumshata olmaydi. Yerlar tekislansa tuproq zichlashib qoladi.
Tekislash ishining birinchi bosqichida greyderlar
dan foydalanib tekislansa maqsadga muvofiq bo’ladi. Yer qanchalik
tekis bo`lsa namlikni o`zida yaxshi saqlaydi va sug`orish normasi kamaydi. Tekislangan maydonlarda hosildorligi 40%
gacha oshadi, sug`orishda suv sarfi 2 marta kamayadi [3].
Yer maydoni o`z vaqtida tekislanmasa
-
Ish sifatini
pasaytiradi, yumshatilmagan yerlarda yirik kesaklar paydo bo`ladi, o`simlik yaxshi rivojlanmaydi, sho`r yuvish ishlari
sifatsiz o`tkaziladi. Yer tekislash mashinalarini ham yerdan o`tishini 6-7 martadan bir-ikki martagacha keltirish kerak.
Chunki yurgan izi tuproqni qotiradi ko`p zichlashtiradi. Ilgari haydalgan va tosh hamda g`ozapoya qoldiqlaridan
tozalangan dalalarni va ekish oldidan tekislash uchun uzun bazali yer tekislagichlar bilan tekislashni tavsiya etamiz.
Ta’kidlash joizki, qishloq xo‘jaligini rivojlantirish yer resurslari va ularning bugungi kundagi
meliorativ holati bilan
