F. R. Xolboyev, D. A. Azimov, E. Sh. Shernazarov z o o g e o g r a f I y a

ganligiga qarab kamayib boraveradi. Orol faunalariga xos bo‘lgan
53

---

tubdan farq qiluvchi xususiyatlar materiklardan olisda, okeanlarda
joylashgan orollarda yaqqol namoyon bo‘ladi. Pasxa, Galapogoss,
Gavaya va boshqa orollarda shunday xususiyatlami kuzatish mum
kin. Bunday orollar faunasida turlaming juda kamligi faunaning ma
teriklardan tasodifan keltirilgan yoki yaqin orollardan havo oqimi
hamda suzib yuruvchi turli predmetlar orqali kelib qolgan hayvonlar-
dan shakllanganligi bilan tushuntiriladi. Bu kabi orollarda ko‘pincha
sutemizuvchilar, suvda hamda quruqlikda yashovchilar va ilonlar
bo‘lmaydi. Ba’zan butunlay alohidalanish natijasida orollarda o ‘ziga
xos xususiy turlar va kenja turlar paydo bo‘lishi mumkin. Gavayada
nektarchi qushlaming 22 turi, Galapogoss orollarida darvin vyurokla-
rining uchrashi bunga misol bo‘lishi mumkin. Yangi yashash joyida
nisbiy alohidalashgan sharoitlaming turlicha bo‘lishi, ularda dastlab
ki turdan bir necha turlaming hosil bo‘lishiga olib keladi. Bu jarayon
adaptiv radiatsiya deb ataladi va orol faunalari uchun xos bo‘ladi.
Orollarda, odatda, biotsenoz tarkibidagi turlar soni kam bo‘ladi
hamda hayvonlar tomonidan foydalanilmayotgan hayot uchun zarur
resurslar ko‘p bo‘ladi va umuman, bo‘sh ekologik joylar mavjud
bo‘ladi. Bu esa orollaming yangi turlar bilan egallanishiga sabab
bo‘ladi. Bunday biotsenozlar egallanmagan biotsenozlar deb yuriti
ladi. Orollarda va shu kabi faunasida turlar kam bo‘lgan boshqa joy
larda ko‘pincha relikt organizmlar saqlanib qolgan (Yangi Zelandi-
yada gatteriya, Madagaskarda bir necha turdagi sodda primatlar). Tur
sonining kamligi, ko'pchilik turlar zichligining pastligi va faunaning