F. R. Abduraxmonov z. E. Abduraxmonova

P sixodiagn ostika 
-   bu 
insonni 
individual  -   psixologik  va 
psixofiziologik  xususiyatlarini tahlil  qiladigan,  olch ay d ig an  va ba-
2.6.  Kasb  psixologiyasi  fani  va  ta ’lim   m uhitida  psixodiagn ostik
faoliyat
150

---

holaydigan  psixologiya  fanining  bir  y o‘nalishi  hisoblanadi.  Kasbiy 
psixologik  diagnostika esa aynan  kasbga xos bo ‘lgan  insondagi  psi­
xologik jarayonlami  va  xususiyatlarni  o ‘lchaydigan,  tahlil  qiladigan 
va baholaydigan  psixologiyaning yana bir yo‘nalishi  hisoblanadi.  Bu 
lar asosan  insonning  amaliy  hayotini  o lrganishga  qaratilgan jarayon- 
lardir.  Diagnostika  so‘zi  grekchadan  olingan  bo‘lib,  aniqlash  de­
gan  m a’noni  bildiradi.  Psixodiagnostika  -   bu  psixologiya  fanining 
maxsus  yo‘nalishi  bo‘lib  individni,  guruhlarni  psixologik  holatini, 
xususiyatlarini  o ‘rganadi  va  baholash  uchun  maxsus  usullar  ishlab 
chiqadigan  sohadir.
Psixodiagnostika  bu  inson  faoliyatini  hamma  qirralarini  qamrab 
oladigan  va  undagi  psixik  tomonlami  amaliy  o ‘rganadigan  fandir. 
Uning sohalari ko‘p bo‘lib,  shulardan biri bu  kasbiy  psixologiya  hi­
soblanadi. Kasbiy  psixodiagnostika  insonlami kasblarga xos b o ig a n  
qirralarini  o krganadi,  ulami  kasbiy  layoqatlarini,  psixologik xususi­
yatlarini,  mehnat jarayonida  yuz  beradigan  psixologik jarayonlarini 
va shu  kabilami  o ‘rganib boradi.
Kasbiy  faoliyatning  psixodiagnostikasi  insonni  kasbiy  qiziqish­
larini  har  xil  savollar  orqali,  maxsus  psixologik  testlardan  foy- 
dalangan holda  o ‘rganadi.  Bular shaxsni  maxsus kasbiy yo‘nalishini 
chuqur o ‘rganishga  imkoniyat beradi va uning ko‘rinishlarini yuzaga 
chiqishiga  imkoniyatlar  beradi.  Psixodiagnostika  yordamida  qu­
yidagi  tomonlami  aniqlanadi:
Kasbiy  qobiliyatlami  aniqlaydi:
Boshqarish  qobiliyatlarini  aniqlash;
Ijodiy  imkoniyatni  aniqlaydi;
Menejerlik  qobiliyatini  aniqlaydi;
Shaxsga  xos bo‘lmagan xususiyatlarni  aniqlash:
Yutuqqa  olib  boruvchi  motivlami  va  muvaffaqiyatsizlikdan 
qo‘rqish;
151

---

- 
Shaxsning  irodaviy  xususiyatlarini  aniqlash;
- 
Ishbilarmonlik qobiliyatini  aniqlab  olish;
- 
Hayotiy  holatlarni  nazorat  qilish  darajasi.
Moslashish  (adaptatsiya) va irodaviy  xususiyatlami  baholash:
- 
Nerv -  psixologik barqarorlikni baholash;
- 
Erkaklami  liderlik  xususiyatlarini  aniqlash;
- 
Tavakkal  qilishga  tayyorgarlikni  aniqlash;
- 
Ayollarni  liderlik xususiyatlarini  aniqlash;
- 
Moslashish qobiliyatlarini o ‘sib borish  darajasiga  baho berish.
Insonni  o ‘ziga  kasbni  tanlashi  ko‘p  hollarda uning  hayot  y o iin i
aniqlab  olishiga olib  keladi.Insonlami  taxminan  50  foizi  o ‘zi  tanla­
gan  kasbni  noto‘g ‘ri  tanlaganidan  shikoyat  qiladi.  Insonni  m a’lum 
bir  kasbga  layoqati  borligini  bu  kasbni  tanlamasdan  oldin  aniqlani- 
shi  psixodiagnostika  orqali  aniqlanishi  mumkin.Bu  insonni  kasb 
tanlashida  maqsadlarini  aniqlab  olinishiga  olib  keladi,  shuningdek 
kishini  egallab  turgan  mansabiga  mos  yoki  mos  emasligini  ham 
ko‘rsatib beradi.
M a’lum  bir kasbiy faoliyatni tanlashda  insonni  qiziqishlari, man­
faatlari asosiy  turtki  hisoblanadi. Bunda uning bilishga bo‘lgan ehti­
yoji va  m a’lum bir faoliyatga  intilishi  yotadi.  Insondagi qiziqish uni 
m a’lum bir aniq kasbni  tanlashga sharoit yaratadi.