|
Kasb tanlash davomida iroda, xotira, tajriba,
malaka, bilimlar, uddalay olish, o‘z kasbini sevish kabi
tomonlarni anglab borish jarayoni
0
‘sib kelayotgan yoshlar o‘zlarini rivojlanishlari davomida psixo
logik xususiyatlarini yosh davrlar bilan bog‘liq holda o ‘zgarib bor-
ganligini sezishadi. Asosiy inaqsadlari obqish boiganida ulardagi
psixologik jarayonlar o ‘qish bilan birga o ‘zgarib borib atrofdagi
boiayotgan jarayonlar asosida shakllanib borgan. Lekin o ‘smirlik va
o ‘spirinlik davrlarida endi ular oldiga qo‘yilgan к о ‘*э
1
аЬ talablar aso
sida ularda yangicha bir dunyoqarash shakllanib boradi. Bu ularni
etilganligini, yoshlari katta bo ‘lib kattalar orasiga kirib borayotgan-
ligini k o‘rsatadi. Bular asosida esa ular o'zlarini mustaqil va hech
kimga bog‘liq bo‘lmagan holda o ‘z irodalaridan kelib chiqqan holda
qarorlar qabul qilishlari mumkinligini sezadilar.
0
‘zlarini kattalar
kabi tutishga, o ‘zlari uchun qarorlar qabul qila olishga huquqlari
borligini biladilar. Shulardan kelib chiqqan holda o ‘zlari uchun
kasb ham tanlay boshlaydilar. Bu jarayon o ‘ziga yarasha murakkab
b o
1
lib, ular bu sohada yetarli qarorlar ham qabul qila olmaydilar.
Albatta yoshlar har xil darajada boMganliklari uchun ayrim yoshlar
o ‘zlari qaror qilsalar, ayrimlari esa boshqalaming yordamiga muhtoj
boiadilar. O bsib kelayotgan yoshlardagi o ‘zgarishlar, ularning psixo
logik va ijtimoiy jabhalardagi o ‘rinlarini o ‘zgarib borishi, tafakkur
qilish va irodali bo‘lish kabi ko'plab psixologik xususiyatlami yanada
ko‘proq rivojlantirish kerakligini ko‘rsatib qolyadi.
Kasb tanlayotgan yoshlarda kasb tanlash uchun zarur bo‘lgan
muhim psixologik xususiyatlar zarur bo4adi. Bu eng avvalo uning
jism oniy sogllig‘i bo‘lsa, uning yana bir muhim elementi bu yosh-
larning ruhan sog‘lomligi hisoblanadi. Insondagi psixologik xususi-
yatlarni rivojlanib borib o ‘z yoshiga mos bo‘lgan holda aks etishi uni
303
kasb tanlashdagi imkoniyatlarini ko‘paytiradi. Kasb tanlayotgan
yoshlarda eng avvalo irodani mustahkam b o ‘lishi, tafakkur qilishini
normadaligi, undagi hayolni o ‘ziga xos shakllanganligi, sezgirligi,
diqqatini o ‘zini qiziqtirgan obyektlarga jam lay olishi, tajribasi, ma-
lakalari, bilimlari, bu qo ‘yilgan jarayonlam i uddalay olishi, o ‘zi
qiziqqan kasbga b o ‘lgan munosabati kabi k o ‘plab tom onlar juda
zarur b o ‘lgan hodisalar hisoblanadi.
Kasb tanlashda kasb tanlovchining irodali bo‘lishi y a’ni bir kasb
ni qiziqib tanlab olib uning qiyinchiliklarini ko‘rishi bilan undan
yuz o ‘girib boshqa kasbni tanlashga intilishi uning irodasizligini
k o ‘rsatadi. Kasb tanlayotgan odamga irodani zarurligi tanlagan
kasbini o ‘zgartirmagan holda uni yaxshi egallashga intilishida va
kerak b o is a shu sohaning ustasi darajasiga yetishga harkat qilishi-
da k o‘zga tashlanadi. Kasb tanlovchi o ‘zi sevgvn kasbni egallashi
uchun kuch sarf qilishi, buning uchun esa unda sabr toqat, chidam,
intilish b o ‘lishi kerakligini talab qiladi. Haqiqatda ham iroda inson-
ni faollikka undovchi jarayon b o ‘lib, insonni o ‘z havaslarini, orzu
istaklarini, tilak va xohishlarini amalga oshirishda asosiy vosita-
lardan hisoblanadi.
0
‘smirlar kasb tanlashlari davomida irodaviy
kuch sarf qilib, o ‘zlarini boshqarib borib, tanlagan kasblarini egal
lashga intilib boradilar. Albatta bu jarayon hammada bir xil kech-
maydi. Bu o ‘ziga xos havas b o‘lib qolishi va kelajakda tanlagan
kasbini o ‘zgartirishiga olib kelishi ham mumkin.
Yoshlami kasb tanlashlarida insonning xotirasi va tafakkuri ham
katta o ‘rin egallaydi. Yoshlar bilim va tajribalam i o ‘z xotiralariga
saqlab borib ulardan keyinchalik foydalanishga intiladilar, y a’ni kasb
tanlayotganda ottirgan bilim va malakalariga suyangan holda kasb
tanlashni rejalashtirib boradilar. Albatta ko‘plab kasb-lami sanab
o ‘tish va ular haqida m a’lumotga ega b o ‘lish zarurdir.
304
Bu joyda birgina texnika universitetida bakalavr va magistra-
tura bo‘yicha bitirayotgan kasb egalarini sanashning o'zi qanchalik
kasb-lar ko ‘pligini va ular yana tarmoqlardan ham tashkil topganini
k o bramiz. Bakalavriat bcTyicha 40 va magistratura b o ‘yicha 50ta
mutaxassisslar tayyorlanganligi e ’lon qilindi. [42, № 61.] Bu kabi
kasb egalari boshqa oliygohlarda ham tayyorlanmoqda. Ularning bi-
limlari va malakalari esa jam iyat uchun kerak b o ig a n muhim omil
hisoblanadi. Kasb tanlovchi tajribani olayotgan bilimlari va malaka
lari orqali bilib boradi, bundan tashqari kattalaming suhbatlaridan,
olib borayotgan ish faoliyatlaridan va boshqa kuzatish obyektlaridan
o ‘rganib boradi.
Kasb o ‘rganuvchi o ‘zi tanlagan kasbini qiziqishlari orqali tanlab
olar ekan u shu kasbni yaxshi bilishi va uni sevishi zarur bo‘ladi.
Kasb tanlab borish davrida o ‘quvchi o ‘zi yoqtirgan kasbga
xos b oig an bilimlami va malakalami o ‘rganib boradi. U ko‘plab
m a’lumotlar olish orqali tanlagan
kasbini
jamiyatdagi o ‘mini,
o ‘rtoqlarini bahosini, o ‘zidagi imkoniyatlami, o'qituvchilari beradigan
ta’riflami, ota - onasi tomonidan bu kasbni ta’riflanishini o ‘rganadi.
305
0
‘quvchi tanlagan kasbini uddalay olishini o ‘z tasavvurlarida
k o ‘rib chiqishga va kelajak rejalarini tuza olishi kerak b o ‘ladi.
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
