|
K asb tanlashda bilim m anbalarini yanada k okpaytirish
K asb tanlashda o ‘z bilim lariga va m alakalariga
ishonch hosil qilish
K asb tanlashda iroda kuchi va uni m ustahkam lash
Yoshlarni kasb tanlash masalalari psixologiya - pedagogikada
ularning faolliklarini oshib borishi bilan b o g iiq . Kasb tanlash -
bu yosh insonlarda ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan qarorlarni
qabul qilish hisoblanadi, y a ’ni ularni kattalar hayotiga kirib borish-
larini, ijtimoiy foydali mehnat jarayonlarida ishtirok etishlaridir.
Kasb tanlash yoshlarning qiziqishi, intilishi, qobiliyatlari aso
sida tanlangan b o ls a , bunday tanlangan kasb yoshlarni manfaat-
lariga mos tushishi mumkin b o ia d i. Agarda kasb boshqa om il
lar asosida tanlangan b o ls a , deylik, tanlangan kasb uning uyiga
yaqinligi asosida, shu kasbni egallash moda b o ig a n b o ls a , maoshi
k o ‘proq b o ig a n b o ls a bu tanlangan kasb unga yoqmasligi mum
kin. Bu fikrlar insonni kasb tanlashi uning o ‘ziga bo g liq ligin i
k o ‘rsatadi.
129
Kasb tanlash jarayoni - bu kasb tanlovchini o ‘z qobiliyatiga
b o ig a n munosabatidan, y a’ni o ‘zining imkoniyatlarini tahlilidan,
o ‘zini anglagani, o ‘ziga beradigan baholardan kelib chiqadigan
jarayon ekanligi k o ‘rinadi. Bundan kelib chiqib aytish mumkinki,
kasb tanlashdagi faollik, o ‘zini bilish jarayoni bilan (o‘zini qizi-
qishlarini,
intilishlarini, m a’qul k o ‘rganlarini, temperament va
xarakterini o ‘ziga xos xususiyatlarini) b og iiqd ir. Bundan tashqa-
ri o ‘ziga beradigan baho (bunda o ‘zini bilish jarayoni bilan kasb
to ‘g ‘risidagi tasavvurlarni
taqqoslash asosida beriladigan baho-
lash nazarda tutiladi). Yana muhim jarayon bu o ‘zini rivojlantirish
(bunda b o i g ‘usi kasbni egallashga kerak b o ig a n xususiyatlam i
o ‘zida shakllantirish hisoblanadi).
Amerikalik izlanuvchilar yaxshi va to ‘g ‘ri tanlangan kasb in
sonni o ‘zini o ‘zi hurmat qilishni va o ‘zi haqidagi ijobiy tasav-
vumi ko ‘paytirishga olib kelishini, bir so ‘z bilan aytganda shaxsni
o ‘zini hurmat qilishga olib kelar ekan. Bu insonni butun hayotiga
o ‘z ta ’sirini o ‘tkazib, o ‘zini ijobiy baholashga olib kelar ekan. Shu-
ning uchun kasb tanlayotgan inson kasblar dunyosi bilan tanishgan
b o ‘lishi va to ‘g ‘ri kasb tanlagan b o iis h i kerak ekan.
Dunyoda har yili 500 ta yangi kasblar paydo b o iib , shu kasblar
5 - 15-yil yashab keyinchalik y o ‘qolib ketar, bazilari esa butunlay
yangicha k o‘rinishga ega b o ia r ekan.
Kasb tanlashda kasb tanlovchining maktabda o ‘tilayotgan fan-
lam ing mohiyatini o ‘zlashtirish, ulardan kelajakda qaysi sohalami
egallashlariga qarab kerakli darajalarini o ‘zlashtirib borish muhim
hisoblanadi. Kasb tanlashda bilim bu eng avvalo o ‘quvchining m ak
tab fanlarini o ‘zlashtirishi hisoblansa, ikkinchisi bu kelajakdagi o ‘zi
uchun qiziqarli b o ig a n kasb haqida m a’lumotga ega b o iis h hisob
lanadi. Uchinchisi bu kasb tanlovchining irodasi, uning o ‘ziga xos
b o ig a n irodaviy kuchlarini sarf qilishi bilan b o g iiq b o ia d i.
130
Kasb tanlovchi o ‘z bilimlarini va malakalarini maktabda o ‘qish
davomida, o ‘qituvchilarining berayotgan bilimlari asosida oshirib
boradi. Agarda bolada iroda b o ‘lmasa bu o ‘ziga xos holda har xil
k o ‘rinishlarga ega boMgan insoniy kam chiliklarni paydo boMishiga
olib keladi. Shuning uchun ham o ‘qituvchi va ota - onalar birga-
likda boladagi irodaviy kuchni tarbiyalab boradilar. Bolani xatti
- harakatini m a’lum bir m aqsadlarga qaratadilar, ularni irodaviy
kuchlarini shakllanishiga intiladilar. Kasb tanlay olmagan bolalar
da k o ‘proq irodaviy xususiyatlarni rivoj topmagani k o ‘zga tash
lanadi. Shuning uchun ham ular o ‘z fikrlarini jam lay olmaydilar,
biror mustaqil fikrga ega b o ‘lmaydilar, o ‘zlarini boshqarishda ham
ikkilanib yuradilar.
Kasb tanlovchida iroda kuchi b o ‘lgandagina u biror bir kasbga
intiladi, shu kasbni qaysidir unga yoqqan tomonini bilishga hara-
kat qilib borib o ‘z ustida ishlab borishini kuzatish mumkin boMadi.
Inson uchun irodani psixologik jarayon sifatida o brni juda katta-
dir. Irodasi boMmagan inson biror bir oddiy ishni bajarishda ham
qiynaladi. Shuning uchun kasb tanlayotgan o ‘quvchi qandaydir
o ‘zi uchun yoqadigan kasbni tanlashi, o ‘zi ustida ishlashi, o ‘zini
mustaqil fikri b o ‘lishi kabi masalalrni iroda kuchiga asoslanib ish
ko‘radi. Busiz unda ikkilanishlar, qaror qabul qila olmaslik, s a b r -
toqat kabi k o ‘plab irodaviy xususiyatlarni buzilishi yuz beradi.
Insondagi iroda kuchi uni m a’lum bir bilim lam i, malakalarni,
ko ‘nikm alarni
shakllanishi va m ustahkam lanishiga olib keladi.
K o‘rinib turibdiki, insonning irodasi va uni mustahkam lanib bori
shi shaxsni shakllanishini, m a’lum bir obro‘ va e ’tiborga sazovor
b o iish ig a olib keladi. Buning uchun esa kasb tanlovchi o ‘z iroda-
sini mustahkam lab borishga e ’tibor berishi juda zarurdir.
131
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
