|
K asbga y o ‘l - y o ‘riq berish yoki kasbga y o ‘llash
- bu yoshlami
kasbga ega boiishlaridagi psixologik - pedagogik va meditsina bilan
b o g iiq bir butun jarayon b o iib , unda shu yoshlaming xohishlaridan,
havaslari, qobiliyatlari va xalq xo‘jaligini, jamiyatni mutaxassislarga
b o ig a n ehtiyojlarini hisobga olgan holdagi yuz beradigan jarayondir.
Bu kasbga yo‘nalish berish (профессионалная оринтация) - fran-
suzcha so‘zdan olingan b o iib установка degan m a’noni bildiradi.
Kasbga y o ‘nalish berish bilan tizimli ravishda ta iim va tarbiya
bemvchi o ‘quv maskanlari shug‘ullanishadi. Ular yoshlami kasb
lar bilan tanishtirib boradi, yoshlardagi psixologik imkoniyatlarni
va ularning fiziologik holatlarini bilgan holda yo‘l - yo‘riqlar berib
boradilar. 0 ‘qituvchining o ‘quvchini kasbga y o ilash i bu avvalo
o ‘quvchidagi mavjud b o ig a n psixologik xususiyatlar bilan b o g iiq
b o ia d i. 0 ‘quvchi kasb tanlashi uchun eng avvalo o ‘zida shu kasbga
intilish, havas, qiziqish b o iish i shart hisoblanadi.
0 ‘qituvchi va o ‘quvchi o ‘rtasida boiad ig an o ‘zaro munosabat
sharqona tarbiya asosida b o iis h i muhimdir. 0 ‘qituvchining yoshi
kattaligi, uning o ‘quvchiga nisbatan hayotiy tajribasi, malakasi
104
ko ‘pligi, bilim va kasb darajasi yuqori turishi, sharhona urf - odatlar
va an ’analar o ‘quvchining o ‘z o ‘qituvchisiga b o ia d ig an m unosa
batda hurmat, e ’zozlash munosabatlarini olib borishga majburlab
turadi. G ‘arbdagi o ‘quvchilarning o ‘zini erkin tutishi va o ‘qituvchi
bilan b o ia d ig an munosabati bizning ta iim tizimimizga to ‘g ‘ri kel-
maydi. Bizda ta ’lim olish uchun o ‘quvchida tarbiya ham b o iish i,
Abdulla Avloniy aytganidek, ta iim olishda tarbiyani uning muhim
tomonini tashkil etishi kerak. Bilim olayotgan bola darsda jim
o iiris h i, tinglashi, o ‘qituvchi aytgan jarayonlam i bajarishi shart
hisoblanadi. 0 ‘qituvchi qachon o ‘zi bilim berayotgan o ‘quvchisi
bilan yaqin munosabatda va o ‘zaro tushunishda b o ia d i. Qachonki
o ‘zi va o ‘quvchi o ‘rtasidagi munosabatlarda o ‘zaro hurmat va
e ’tibor b o ig a n d a, milliy u rf - odatlar va an ’analarga rioya qilingan-
da bu jarayon yuz beradi. Albatta, bu o ‘zaro munosabatni b o iish i
k o ‘pgina om illar bilan bog iiqd ir. Bu bir tomondan o ‘quvchining
yaqin odamlari, y a ’ni oilasi, tanishlari, tengdoshlari o ‘qituvchi ha
qida vaum um an pedagoglar haqida yaxshi fikrlarni bildirib, ulami
hurmatini joyiga qo ‘ysalar. Ikkinchi tomondan o ‘qituvchining o ‘zi
ham o ‘zidagi ahloqiy - estetik bilimlardan ijobiy foydalana olib,
o ‘quvchilarda hunnat qozona olsalar. 0 ‘qituvchi o ‘quvchi bilan ya
qin va o ‘zaro tushunish munosabatida b oiishi uchun bolaning psix
ologik xususiyatlarini, har xil vaziyatli holatlarni yaxshi va to ‘g ‘ri
baholab olishida, uning bilim, malaka, iqtidori haqida m a’lumotga
ega b o is a va shuningdek o ‘quvchi ham o ‘qituvchini bilim va tar
biya berishga b o ig a n intilishini anglay olsagina sodir b o ia d i. Bi
lim berish bu tartibni, intizomni, m a’suliyatni his etish bilan b o g iiq
jarayondir. Dars davomida o ‘qituvchi o ‘quvchilarni darsga b o ig a n
qiziqishini vujudga keltirishi bilan birga o ‘quvchining ham darsga
b o ig a n o ‘zidagi ichki ruhiy qiziqishlari b o iish i zam r hisoblanadi.
0 ‘qituvchi jonini berib tushuntirsada o ‘quvchi boshqa ishlar bilan
105
shug‘ullansa uni bilim olishi qiyinlashadi. Albatta bolalar har xil
individual - psixologik xususiyatlarga egalar. Ular o ‘zlarini har
xil vaziyatlarda har xil tutadilar. Lekin dars davomida o ‘quvchi
diqqatini faqat o ‘qituvchiga qaratgan b o iish i, o ‘zlashtirishi kerak
b o ig a n m ateriallam i o ‘zlashtirishi shart hisoblanadi.
0 ‘qituvchi va o ‘quvchi o ‘rtasidagi o ‘zaro munosabat, tushu
nish qachon sodir b o ia d i. Bu ikkala subyektni bir-biriga nisbatan
b o ia d ig an m unosabatlarida o ‘zaro hurmat
va bilimni olishga
b o ig a n intilish b o is a sodir b o ia d i. Bir-birini bunday o ‘zaro tu-
shungan jarayondan yaxshi natijalar olsa b o ia d i.
0 ‘qituvchi o ‘quvchi bilan o ‘zaro tushunish munosabatida b o ia r
ekan, o ‘qituvchi bolalami iqtidoridan, qiziqishidan kelib chiqqan
holda ularga m a iu m bir kasbga y o ‘nalishlar, m aslahatlar berib bora
di. Bolalardagi o ‘ziga xos individual - psixologik xususiyatlam i
b o iish i ularni qaysi kasbni egallashlari mumkinligini ko‘rsatadi.
0 ‘qituvchini o ‘zi o ‘qitayotgan o ‘quvchilarini kasbga y o ‘naltirishda
quyidagi talablar qo ‘yiladi deb o ‘ylaymiz. Bular:
• 0 ‘quvchilam i bilim olishga b o ig a n qiziqishlarini bilish;
• 0 ‘quvchilardagi individual - psixologik xususiyatlam i qaysi
tomoni yaxshi rivojlanganligi haqida bilim lam i bilishi;
• 0 ‘quvchilami psixofiziologik va jism oniy sogiom ligini bilish;
• 0 ‘quvchilar bilan b o ia d ig an o ‘zaro munosabatdagi yaqin-
lik, o ‘zaro ishonchdan kelib chiqqan holda bolalardagi iste’dod,
qobiliyat,havas, qiziqishlarni o ‘qituvchi yaxshi bilgan holda kasbiy
y o ‘nalishlar berib, o ‘rgatib borishi;
• 0 ‘qituvchini o ‘zini ham kasb maorifi haqidagi bilimlarini
boiishi,professiografiya haqida tasavvurlam i b o iish i;
• 0 ‘qituvchini jam iyatdagi kasbga b o ig a n ehtiyojlar haqida
ham bilimlari b o iish i.
106
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
