|
O q itu v c h in i o ‘q uvchiga o ‘zi qiziqayotgan kasb va uning
tabiati to ‘g ‘risida bilim berishi. 0 ‘qituvchini o ‘quvchi qiziqi-
shini aniqlashi. O 'quvchining kasbga xos qobiliyatini aniqlash.
0 ‘quvchida kasb tanlovini am alga oshirish. Kasb tanlovini
am alda bajarish. 0 ‘qituvchini kasb tanlashga y o ‘na!tirishi
(prof. orientatsiya)
0 ‘qituvchi o ‘quvchi bilan, o ‘quvchining qiziqishlari bilan suh-
batlar o ‘tkazish uchun o ‘qituvchi o ‘quvchi o ‘rtasida o ‘zaro is-
honch, yetarli darajada bir - birini yaxshi bilishi zarur bo iad i.
0 ‘zaro ishonch esa o ‘quvchini o ‘qituvchi tomondan yaxshi bilishi,
uni intilishlari, orzulari, imkoniyatlari, bilimlari, malakalari, psix
ologik xususiyatlarini va shu kabilami kuzatganligi, o ‘quvchini im
koniyatlarini o ‘qituvchi yaxshi bilishi kerakligi bilan b o g iiq . Lekin
o ‘qituvchi va o ‘quvchi o ‘rtasidagi o ‘zaro sinovlar b o iish i ham
ulami yanada yaqinlashtiradi.
0 ‘qituvchini o ‘quvchidagi qiziqishlami bilish uchun qiziqishni
o ‘zi nima? 0 ‘quvchida bu qiziqish qanday y o ‘sinda k o ‘rinadi?
degan savollarga o ‘zida javob topish kerak.
M a’lumki insonni qiziqishi bu o ‘ziga xos murakkab va serqirra
jarayondir. Insonni qiziqishi bu uning ehtiyojlaridan kelib chiquvchi
havasi, intilishidir. Qiziqish insonda m alu m bir uning ehtiyojlari tu-
fayli vujudga kelgan havasi b o iib , bu jarayon kishida m a’lum bir ma-
roqli, ajoyib, yoqimli jarayonni tashkil etadi. Qiziqish insonni maqsad
va manfaatlaridan kelib chiqqan holda qisqa muddatli va uzoq mud-
datli ko‘rinishlarga ega boiadi. Qisqa muddatli qiziqish havas tarzida
qolib, unutilib ketishi mumkin. Shu bilan birga uzoq muddatli qiziqish
turi ham borki, u insonda uzoq vaqt barqaror saqlanib turadi. Qizi-
qishningbu turi barqaror qiziqish deb ataladi. Buqiziqishda insondagi
iroda, intilish, har qanday holatlarda ham o ‘z qiziqishidan kechmaslik
118
yotadi. Ya’ni havas qilgan narsasi orzu tarzida qolib ketmay shu qiziq
ish uchun inson harakatda bo‘ladi. Bunda o ‘zi tanlagan qiziqishi haq
ida bilimlar to‘playdi, unga erishish yollarini izlaydi.
Odamlarga xos b o ig a n turli xil qiziqishlar orasida har bir kishi-
ning b iro n -b ir sohaga asosiy qiziqishi bo iad i. Bu esa o ‘quvchilami
kasb tanlashida ko‘zga tashlanadi. Kasb tanlayotgan o ‘quvchilarda
individual qiziqish mavjud b o iib , u o‘quvchining hayotida eng
muhim, eng qimmatli hisoblanadi va shu narsaga o ‘quvchi erishish
uchun doim intilishda boiadi. CTquvchining asosiy hayot y o li uning
individual qiziqishi bilan b o g iiq b o iad i. Qiziqish - bu shaxsning
individual xususiyati b o iib , uning diqqat - e ’tibori real olamdagi
muayyan bir sohaga muttasil qaratilishdir. Qiziqish hammadan
ko‘ra kokproq kishining kasb, ixtisoslik bo‘yicha qiladigan meh-
nati, o ‘qishi bilan b o g iiq b o iad i.
Inson qiziqishi juda keng tushunchadir. Shuning uchun o ‘qituvchi
va o ‘quvchi o ‘rtasidagi o ‘zaro munosabatda qiziqish qanday shakl-
da yuz berishini aniqlash joizdir. Professor E. G ‘oziyev o ‘zining
“Umumiy psixologiya” darsligida uning quyidagi tiplarini ajratib
ko‘rsatadi. Bular quyidagilardir: 1) mazmuniga ko‘ra : shaxsiy va
ijtimoiy; 2) maqsadiga binoan: bevosita va bilvosita; 3) k olam iga
qaraganda: keng va tor; 4) qiziqishlar darajasi b o ‘yicha: barqaror va
beqaror va boshqalar. [34,201.]
0 ‘qituvchi o ‘quvchi bilan muloqotda b o la r ekan uni o ‘zi tan
lagan kasb bilan tanishtirib borishi, y a’ni bu kasb qanday kasb, uni
o ‘zlashtirish uchun nima ishlarni bajarish kerakligi, bu kasbni jami-
yatdagi o ‘rni, bu kasb unga nima bera olishi mumkinligi va shu
kabilar bilan tanishtirib boradi. Bundan tashqari o ‘quvchidagi shu
kasbga tegishli layoqat qandayligi, uni bunga loyiq va loyiq emas-
ligi, uning bu kasbga b o ig a n munosabatlarini o ‘rganish natijasida
o ‘quvchiga maslahatlar berib borishi va tushuntirishi zarur b o iad i.
119
Albatta o ‘qituvchi o ‘quvchini o ‘zi tanlagan kasbga b o ig a n qizi-
qishini aniqlashi kerak b o ia d i. Bu birinchidan o ‘quvchini kuzatish
orqali, ikkinchisi psixologik testlar orqali test o ‘tkazish bilan.
0 ‘qituvchi va maktab psixologi o ‘quvchiga o ‘zi qiziqayotgan
kasblar haqida m a’lumotlar berishi va uni bu kasbga xos b o ig a n
talablar, psixologik xususiyatlar haqida gapirib, tushuntirib berishi
lozim b o ia d i. Deylik tikuvchilikka qiziqishi bor b o ig a n talabaga
undagi ko ‘plab kasblami ko‘rsata olishi, ularni har xil y o ‘nalishlari
borligini, ularga xos b o ig a n tabiatni k o ‘rsata olishi zam r b o ia d i.
0 ‘qituvchi o ‘quvchidagi kasbga b o ig a n qiziqishni aniqlash uchun
m a’lum bir testlar orqali, kuzatishlar orqali, suhbat qilish orqali ham
bilib borishi mumkin b o ia d i.
0 ‘qituvchi o ‘quvchidagi kasbga xos b o ig a n qiziqishlami ta ’lim
berish davomida kuzatib borib unda shu kasbga xos b o ig a n qobili
yatlar borligini ham aniqlab boradi. Bu kasblaming har birini o ‘ziga
yarasha talablari b o lib ulami o ‘quvchi qobiliyatlarida ko‘ramiz.
M a’lumki o ‘quvchida tanlagan kasbiga nisbatan qobiliyat
borligi o ‘qituvchi tomonidan kuzatilib borib aytiladi. Qobiliyat
o ‘quvchining o ‘ziga xos bir individual - psixologik xususiyatiki uni
bilmasdan turib, o ‘quvchidagi mavjud b o ig a n qobiliyat haqida
gapirib b o ‘lm aydi.O ‘quvchini qobiliyatini o ‘qituvchi kuzatishlar
orqali, fanlar bo ‘yicha o ‘zlashtirishlar orqali, sinf rahbarlik faoli
yati orqali, fanlar b o ‘yicha o ‘qituvchilam ing fikrlari orqali bilib
olishlari mumkin b o ia d i. Qobiliyat bu o ‘quvchini m a’lum bir so-
hadagi o ‘ziga xos b o ig a n ulgurishidir. 0 ‘quvchida k o‘pgina fan-
larga qobiliyati b o iis h i mumkin. 0 ‘qituvchi esa uni kuzatish-
lari orqali undagi m a’lum bir kasbga layoqatliligi borligini bilib
oladi. 0 ‘zaro faoliyat k o ‘rsatish davomida o ‘qituvchi o ‘quvchiga
ularning qobiliyatidan kelib chiqib unga maslahatlar beradi va
kasbga yo ‘naltiradi.
120
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
