F. R. Abduraxmonov z. E. Abduraxmonova

Tarbiya vositalari. 
Tarbiya vositalariga tashkil qilingan va tash­
kil  qilinmagan  ta ’sirlar  kiradi  va  u  tarbiyalanuvchida  m a’lum  bir 
xulq  -  atvomi  va  psixologik  sifatni  vujudga  keltiradi.  Bu jarayon- 
ga  insonni  xulq  -  atvorini  shakllanishi  bilan  bog‘liq  bo'lgan: 
o ‘rganishlar kiradi.
Tarbiya vositalari b o ‘lib:  tarbiyachining shaxsiy  namunasi, xulq
-  atvor  namunalari,  pedagogikadagi,  adabiyotdagi  va  san’atdagi 
yuksak  baholanuvchi  m e’yorlar hisoblanadi.
Psixologlar  tarbiyaviy  ish  metodlarini  ishlab  chiqib,  tarbiyaga 
mavhum  tarzda  qarab  b o‘lmasligini  va  baholab  ham  b o‘lmasligini 
k o ‘rsatib o ‘tganlar.  Bu usullar qo‘llanilayotganda, birinchidan tarbi- 
yalanayotgan  o ‘quvchining  yosh  va  individual  xususiyatlarini,  ik- 
kinchidan  shu o ‘quvchi a ’zo  b o ‘lgan bolalar kollektivining xususi­
yatlarini,  uchinchidan  tarbiyaviy  ta ’sir  k o ‘rsatiladigan  muayyan 
aniq  sharoitlam i  hisobga olish  zamr.
Kasbiy  tarbiyaga  xos  shaxsni  tarbiyalash  uchun  maktab,  litsey, 
kollejlardagi  talabaning  barcha  vaziyat  va  holatlarda  to ‘g ‘ri  y o ‘l 
tutishini 
istash
  hamda to ‘g ‘ri  y o ‘l  tutishi  uchun uning nima qilishi- 
ni  bilish,  o ‘zi  hurmat  qiladigan  kishilam ing  nima  qilayotganlarini 
k o ‘rish v a  o ‘zi ham to ‘g ‘ri  xulq - atvorli b o ‘lishni 
mashq qilish
  (bu
-   eng  muhim)  zarur.  Tarbiyaga,ahloqqa  doir  muayyan  prinsiplar 
ishlab  chiqilgan  b o ‘lib,  tarbiyalanuvchilar  bilan  b o‘ladigan  suhbat- 
da  shularga rioya  qilish  zam r b o ‘ladi:
1.  Tarbiyaga,  ahloqqa  doir  suhbatlar mazmuni jihatidan  tegishli
244

---

yoshdagilarga  tushunarli  b o iish i  lozim.  Mavhum 
tushunchalar, 
murakkab  mulohazalar bilan  toliqtirib  qo‘ymaslik  kerak.
2.  Suhbat  o ‘tkaziladigan  guruhni,  uning  yo‘nalishini,  bu  gu- 
ruh  a ’zolarining  o ‘zaro  munosabatlarini,  o ‘qituvchiga,  o ‘qishga  va 
boshqalarga munosabatini yaxshi  bilish  zarur.
3.  Yoshlar  bilan  bunday  suhbatlami  tez  -  tez  o ‘tkazib  turmaslik 
kerak.  Ular  bilan  boiad ig an   suhbatlami 
m a’lum  bir  tadbirlarga 
b o g ia b   o ik azish  yaxshi  natijani  beradi.
4.  Suhbatni  yorqin, yaxshilab tanlab olingan aniq misollarda, hay- 
otiy  voqealar yoki  adabiy asarlardagi  faktlami  hamda  kuzatishlami 
tahlil  qilishdan  boshlab,  umumlashtirish,  xulosa  chiqarishga  o ‘tish 
tavsiya etiladi.
5.  Emotsional  tarzda keltirilgan, yorqinva ta’sirchan obrazlarga oq- 
ilona  tayanish  (nafis  san’atdan,adabiyot  asarlaridan  foydalanish,  kino- 
filmlar yoki  teatr asarlariga kollektiv bo‘lib borish va uni  eslash) zamr.
6. Tarbiyalanuvchining ongiga  singdirilayotgan qoidalaming  yax­
shilab asoslab berilishi,  isbotlangan boiishi  muhim  ahamiyatga ega.
7.  Tarbiyalanuvchilarda  faollikni  uyg‘otish,  jonli  ravishda  fikr 
almashish  istagini  uyg‘otish,ulaming  fikrini  avj  oldirish  va  o ‘zlarini 
ahloq  masalalari  ustida o ‘ylab  ko‘rishga majbur qilish  zarur.