F. R. Abduraxmonov z. E. Abduraxmonova

Konvergent 
tafakkur  (lot.  o ‘xshash,  mos  kelish)  -   tafakkur 
shakli.  Bu bolalardagi  intellektual  fikrlash  qoidalarining  ko ‘rinishi 
hisoblanadi.  M a’lum  bir  vazifalam i  yechishning  algoritmlarini 
aniq  ishlata  olishga  asoslangan,  y a ’ni  shu  masalani  ketma  -  ket- 
likda  yechishning  instruksiyasi  berilgan  holda  unga  amal  qilish 
tushuniladi. “A qlli”  va “fahm - farosatli” so‘zlam i  sinonim  sifatida 
ishlatiladi.  Bundan  tashqari  aqlli  bu  juda  katta  va  boy  bilimga
224

---

ega  bo‘lish  hamdir.  Yana  shuni  aytish joizki,  haqiqiy  aqlli  odam 
yechilishi  m a’lum  bo4m agan  va hattoki  hech  kimga uni  yechilish 
y o ‘li  m a’lum  bo ‘lmagan  vazifalarni  yechish  bilan  bogiiqdir.
K reativlik  (lot.-  yaratuvchanlik)  -   individni  ijodiy  qobiliyati 
b o iib   tub  yangiliklami  yaratuvchi  yangi  g ‘oyalar  bilan  xarakter- 
lanadi.  ToiTensning  fikricha  kreativlik  muammolami  his  etishni 
kuchliligi,  bilimlardagi  difitsit  yoki  bu  bilimga  qarama  -   qarshi 
bo‘lgan  fikrlar,  bulami  aniqlashdagi  xarakter,  o ‘zlari  yaratgan  gipo- 
tezalar asosida  ularni ye-chishga  intilish  kabilami kreativlik  o ‘ziga 
qamrab  olishini  ko‘rsatadi.
Kreativlikni  baholash  uchun  har  xil  divergent  tafakkur,  shaxsiy 
sobrov,  faoliyatni  natijaligini  tahlil  qilish  testlaridan  foydalaniladi.
Gilford  kreativlikni  xarakterlovchi  16  ta  gipotetik  intellektual 
qobiliyatlami  ajratadi.  Shulardan  asosiylari:
•  Tezlik, chaqqonlik (ma’lum  vaqt  ichidagi  fikrlar  soni);
• 
Egiluvchanlik  (bir  fikrdan  ikkinchisiga  osonlikda o‘ta olish);
•  0 ‘ziga xoslik,  takrorlanmaslik  (umumiy  qabul  qilingan  fikr- 
lardan  farq  qiluvchi  fikrlami  yarata olish  qobiliyati);
•  Bilimga 
qiziquvchanlik  (boshqalarga 
qiziq 
bo‘lmagan 
muammolarga  undagi  hissiyotni  kuchliligi);
•  Unumdorlik;
Iste’dod va la y o q at-b u  shaxsni m a’lum bir faoliyatni bajarishdagi 
real  va  potensial  muvaffaqiyatni  ta’minlovchi  va  bir yoki  bir qancha 
sohada  o‘rtachadan  yuqori  bo‘lgan  natijalarga erishishdir.
Iste’dod  ko‘zga  tashlanuvchi,  yashirin  yoki  umumiy,  maxsus 
bo‘ladi.
Maxsus  iste’dod  ko‘rinishlari:
• 
Intellektual  (konvergent  tafakkumi  yuksak  natijalari);
•  Texnik
•  Ijodiy  (divergent  tafakkumi  yuksak  ko‘rsatgichlari);
•  Badiiy;
225

---

•  Motor -  harakatli  (sportdagi);
•  Ijtimoiy (liderlik);
•  Akademik;
•  Intellektual - ratsional qobiliyat (chap  yarim  sharlar);
•  Emotsional  - badiiy qobiliyat (o‘ng  yarim  sharlar).
Istedod ko‘rsatgichlari:
•  Bilimga  qiziqish  va  bilishga  b o ig a n   ehtiyoj  an’anaviy 
ta ’lim chegarasidan  chiqib  ketadi;
•  Yuksak  intellektual  va ijodiy  natijalar
•  Abstrakt  tafakkur  va  nutqni  yuksak  darajasi  (nutq  orqali 
xulosalar  qila  olish);
•  Muloqotdagi  yengillik, kirishuvchanlik;
•  Faollik;
•  0 ‘quv  faoliyatidagi  yuksak  motivatsiya;
•  Dunyoni bir  butun ko‘rinishini  stixiyalik asosda  ko‘rish.
Pedagogni  yoshlarni  tarbiyalashdagi  intellektual  tom onlam i
shakllantirilishi  yana  uning  ahloqiy  -   irodaviy  fazilatlari  bilan 
bog liq d ir.  Insonning  ahloqiy  ongi  uning  emotsional  jarayonlari 
va  xulq  -  atvori  bilan  birgalikda  yuz  beradigan  murakkab  ja- 
rayondir.  Insondagi  ahloq  uning  hayoti  davom ida  shakllana  borib 
ahloq  haqidagi  bilimlar,  meroslar,  qadriyatlar  bilan  birga  o ‘z 
hayoti  davomida  ottirgan  bilimlar,  malakalar  asosida  shakllanib 
boradi. Ahloqiy  ongni  shakllanishi  va rivojlanishi, prinsiplam i  bi- 
lishni,  m e’yomi, o ‘zini jam iyatdagi  ahloq  bilan b og‘liq  o ‘mini  har 
doim  anglab  borishi  va  uni  fikrlashi  asosida  tahlil  qilib  borishi 
bilan  b o g iiq  b o la d i.