I bob. SUG‟ORISH MELORATSIYASI
1.1. Melioratsiya haqida tushuncha.
Yer unumdorligini oshirish uchun qilinadigan barcha tashkiliy, xo‘jalik va
texnikaviy tadbirlar yig‘indisi melioratsiya deb ataladi.
Sug‘orish zax qochirish, yerlarni toshlardan tozalash, ekin maydonlaridagi
butazorlarni yo‘qotish, tuproq eroziyasiga qarshi kurashish, sho‘r yuvish, tabiiy
ofatlarga qarshi o‘rmonzorlar barpo qilish kabi ishlar meliorativ tadbirlar jumlasiga
kiradi. Qishloq xo‘jaligida bunday meliorativ tadbirlarni amalga oshirmasdan turib,
ekinlardan barqaror va yuqori hosil olib bo‘lmaydi. Shuning uchun ham
mamlakatimiz melioratsiyani yanada rivojlantirishga katta e'tibor qaratmoqda.
Agrotexnik melioratsiya tuproqdagi oziq moddalarning holatini tubdan
o‘zgartiradigan tadbirlarni qo‘llanishiga asoslanadi. Bunda og‘ir tuproqlarga qum
solib, ularning mexanik tarkibi yaxshilanadi, yerni o‘g‘itlash tizimi ishlab
chiqiladi, sho‘r tuproqlar yuviladi va hokazo.
O‘rmon texnikasi (o‘rmonchilik) melioratsiyasida- daraxt ekib (o‘rmonlar va
ixota daraxtzorlar barpo qilib) iqlimni o‘zgartirish suv oqimini tartibga solish kabi
ishlar bilan shug‘ullanadi.
Gidrotexnik injinerlik melioratsiyasi- kanallar qazib muayyan hududlardagi
suv- havo sharoitiga ta‘sir qilish va shu yo‘l bilan haydalma qatlamdagi nam
zaxirasini oshirib yoki kamaytirib, o‘simliklar uchun qulay sharoit yaratish
masalalarini o‘z ichiga oladi.
Bu meliorativ yo‘l yordamida:
-dalalarni sug‘orib tuproq nami oshiriladi yoki zax yerlarni quritib tuproq
nami kamaytiriladi, shu yo‘l bilan suv va havo eng muvofiq holda saqlanadi;
-suv ta‘sirida tuproqning mexanik parchalanishi (tuproq eroziyasi) bartaraf
qilinadi.
Yangidan o‘zlashtirilgan katta yer maydonlarida ham sho‘rlangan tuproqlarni
sho‘rlanishi va botqoqlanishining xalq xo‘jaligiga yetkazadigan zarari juda katta.
Bunda yer fondining tabiiy hosildorligi pasayadi, ko‘pincha yerning meliorativ
8
holati juda yomonlashib, yerning bir qismi qishloq xo‘jaligida foydalanishdan
chiqib ketadi.
Yangi yerlar o‘zlashtirish bilan birga sug‘oriladigan yerlardagi sho‘rlanishi va
botqoqlanishi mumkin bo‘lgan yerlarning asosiy melioratsiya ishlari ham davom
ettiriladi. Shu maqsadda zarur bo‘lgan suv xo‘jalik, agromeliorativ, tadbirlardan
keng miqyosda foydalanish ko‘zda tutilgan.
Suv resurslarini ko‘paytirish, yer ustki va yer ostki suv rejimlarini rostlash
maqsadida quyidagi ishlar qilingan: daryo oqimlari rostlangan suv omborlari va
suv damlash to‘g‘onlari qurilgan suvi ko‘p sug‘orish manbaalardan suv berilgan,
sug‘orish kanallari va suv havzalaridagi fil‘trlanishiga qarshi kurashish sug‘orishda
sizot, drenaj va yer osti suvlaridan foydalanish bo‘yicha katta ishlar qilingan.
Yer sho‘rlanganda va botqoqlikka aylanganda daraxtlar quriydi, inshootlarga
putur ketadi, yo‘llar yomonlashadi.
Melioratsiya qilish natijasida barcha zararlar bartaraf qilinadi, ekinlarning
hosili ancha ko‘payadi. Shunga binoan meliorativ ishlar (dalalarni tekislash, zovur
qozish, tuproqdagi tuzlarni yuvib yuborish va boshqalar) ga ketgan kapital
xarajatlar dastlabki yillardayoq qoplanadi.
Meliorativ tadbirlar amalga oshirilgandan keyin qishloq xo‘jaligidagi
foydalaniladigan maydon ko‘payadi, qishloq xo‘jalik mahsulotlarining tannarxi
arzonlashadi va mehnat unumi ko‘tariladi. Yana bir ahamiyati shundaki,
sug‘oriladigan maydonlar ko‘pincha meliorativ tadbirlar qurilishini talab qiluvchi
ma'lum darajada sho‘rlangan tuproqlar hisobiga kengaytiriladi.
Melioratsiya- yaxshi sanitariya sharoitini yaratadi. Botqoqlikka aylangan
yerning zaxini qochirish, territoriyani daraxtzor qilish bunga misol bo‘la oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |