Ф. М. Аюпова, Ю. К. Жабборова г и н е к о л о г и я

Б А Ч А Д О Н Н И Н И Н Г Н О ТЎҒРИ Ж О И Л А Ш И Ш И .
Мақсад: 
талаб аларн и аёллар ж и нсий аъзол ари н и н г нотўғри ж ойлаш иш
сабаблари, тасн иф и, асосий белгилари, уларни даволаш ва олдини олиш
чоралари билан тан и ш ти ри ш .
Вазифалар:
бачадоннинг нормал ҳолатдаги ти п и к ж ойлаш увини ўрганиш ; 
бачадон ва у н и н г орти қлари нормал ж ойида ни м а сабабларга кўра 
сақл ан и б туради;
аёллар ж и н си й а ъ золари н и н г аном алияси ним а? У ларнинг этиологик 
сабаблари;
туғруқдан к ей и н ги б ачадон нин г нотўғри ж ой лаш иш сабаблари; 
қориндаги б о си м н и н г кўтарилиш сабаблари;
I, II ва III даражадаги қин туш иш и деганда нимани тушунасиз?
I, II, III ва 1У дараж адаги бачадон туш иш деганда н и м ан и туш ун аси з 
?
Цистоцеле д еган да н и м ан и туш унасиз ? 
бачадон туш и ш и д а ортопедик даволаш қачон қўлл ан и лад и ? 
бачадон нотўғри ж ой лаш ганид а ж арроҳлик йўли билан д авол аш н и н г 
асосий қоидалари;
аёллар ж и н си й аъзолари нотўғри ж о й л аш и ш и н и н г олди н и олиш
чоралари.
Қорин бўш лиғидаги бирор аъзонинг, ж ум ладан ч ан о қ вази яти н и я к к а- 
лан ган ҳолда кўздан кечириш м ум ки н эмас. Барча аъзолар би р-би ри га бе- 
восита тақали б ётади, улар б и р-б и р и н и суяб турган ли ги учун озм и -к ўп м и
доим ий мувозанатда бўлади, диаф рагм а, қорин девори ва ч ан оқ туби н и н г 
ўзаро таъсири туф ай ли қорин бўш лиғида ш ундай м увозанат вужудга ке- 
лади. К и ч и к ч ан о қ н и н г бойлам лари , б ирикти рувчи тўқи м а ва м уш акл ар- 
д ан тузилган апп арат б орли гидан ч ан оқ аъзолари чан оқда ўз ўрнини 
сақлаб туради ва ф и зи ол оги к ёки патологик ш арои т тақозоси билан қорин 
бўш лиғида ош ган босим га маълум дараж ада қ ар ш и л и к кўрсата олади. Ба- 
чадонга нисбатан ш уни назарда тутиш керак ки , қўш ни аъзолар (қовуқ ва 
ичак) қолати \а м б ач адон н и н г вази яти га таъсир этади.
Бачадон бир қадар ҳаракатчан дир, ш у сабабли бачадон н и н г қ ан дай д и р 
д ои м и й , м уайян дараж ада нормал вазияти ҳақи да гапириб бўлмайди, ба- 
чадон хусусида к ў п р о қ т и п и к вази ят ҳ ақи даги н а ф и к р ю ритиш м ум ки н.
Бачадон ч ан о қ н и н г ўртасида ж ойлаш ган, туби олди нга ва юқорига қа- 
раган, қи ндаги қи см и эса пастга ва орқага йўн алган бўлади. Б ач адон нин г 
бундай вази яти оғиш — versio деб аталади. Бачадон танаси қаёққа қарага- 
нига қараб, қуй идаги в ази ят тафовут қи л и н ад и :
Anteversio — нормал (тўғри типик) вазият - бачадон танаси олдинга қараган; 
lateroversio — чаноқниинг ён деворига қараган; retroversio - оркага караган.
Бачадон буйни танасига ўтган жойда олди н га қараган ўтмас бурчак 
бор. Б урч акн и н г тепаси и ч ки т еш и к соҳасига мос келади. Бачадон буйни - 
н и н г бачадон танасига н и сбатан ш ундай ж ойлаш уви эги л и ш , ф лексия (fl- 
exio) деб аталади. Б ач адон нин г оғиш идаги каби, б урчакн и н г қай томонга 
оч и л ган л и ги га қараб бачадон н и н г эги ли ш и қуй ид аги турларга бўлинади: 
anteflexio — б ач адон н и н г норм ал, т и п и к вазияти, retroflexio — бачадон н и н г
170

---

орқасига эгилган бўли- 
ши: lateroflexio — ч ан о қ 
ён деворига қай р и л ган
бўлиш и (72-расм).
Б ачадон н и н г 
танаси 
билан бўйни ўртасидаги 
бурчак олдига о ч и лган , 
бачадон танаси ҳам ол- 
д и н га қараган, қи н д аги
қисм и эса орқага ва паст- 
га й ўн алган вази я т и н и
нормал ( т и п и к ) вази ят 
(anteflexio — versio uteri) 
деб ҳисоблаш қабул қи - 
л и н ган , бу вазиятда ба- 
чадон б ў й н и н и н г таш қ и
теш иги га 
и н терсп и н ал 
ч и зи қ, яъни и к к а л а spin- 
ае ichi ни бирлаш тирувчи 
ч и зи қ рўпарасида бўла- 
ди.
Қ овуқ тўлганда бача- 
дон тан аси н и орқага бу- 
ради, тўғри и ч ак тўлиб 
кетганда бачадон бўйни- 
га, олдинга ва ю қорига 
суради.
Бачадон вазияти т и п и к вазиятдан кески н ф ар қ қ и л ад и ган дараж ада 
ўзгарган бўлса, б ачадон нин г патологик вази я ти деб аталади.
Бачадон вази я т и н и н г қуй ид аги ўзгариш лари тафовут қ и ли н ад и :
1) ўзгарган пози ция (positio), яъни б ач адон н и н г ч ан о қ бўш лиғига 
бутунлай силж и б қолиш и:
2) бутун б ачадон нин г горизонтал оғиш ига (versio), яън и вақтида 
бачадон танаси билан бўйни ўртасидаги бурчак девори теки сл ан и б
кетади (ante-, retro-,lateroversio).
3) куч ай ган ёки ўзгарган эгили ш (flexio) — бачадон бўйни б илан танаси 
ўртасидаги бурчак ў т к и р р о қ бўлади (anteflexio patologica, retro-, 
lateroflexio).
4) бачадон узунасига кетган ўқи бўйлаб б у р и л ад и О о то );
5) бачадон ағдарилиб ч иқади (inversion uteri).
Б ач адон нин г сўрилиш и (disposition) аъ зо н и н г патологик вази яти ҳисо- 
б лан ади, бунда бутун бачадон олди н га, орқага ёки ён том онга торти лган
ёхуд норм адан таш қари кўтарилган (elevatio) ёки пастга туш ган (descendens 
uteri) ё бўлмаса, нихоят, ж и н си й ёри қдан таш қари га ч и ққ ан (prolapsus ut­
eri) бўлади. Б ачадон нин г қайси том онга си л ж и ган и га қараб қуй и д аги л ар 
таф овут қ и л и н ад и : antepositio — олди н га сурилиш : retroposilio — орқага 
сурилиш , lateropositio — ён том онга сурилиш . Бачадонга ўсм ан и н г т а зй и қ
қ и л и ш и ёки бачадон н и н г тортм алар билан ч ан о қ деворига то р ти ли ш и на- 
тиж асид а пози цияси ўзгариш и м ум ки н . Д углас бўш лиғидаги ўсмалар, қон
72 - Расм. Бачадон нотўғри ж ойлаш иш турлари.
171

---

қ у й и л и ш и сабабли бачадон о л ди н га сурилиб кетади (antepositio). Бача- 
д он н и қорин деворига ёп и ш ти ри ш операци яси (бачадон вен троф и ксац и - 
яси)да ш унд ай в ази ят сунъий йўл билан вужудга келтирилади. Д ум ғаза
- бачадон бойлам лари қи сқарганд а, ш унин гд ек ял л и ғлан и ш ж араёни на- 
ти ж асида тортм алар пайдо бўлганда бачадон кўп и н ч а орқага сурилиб қо- 
naflH(retropositlo). Баъзан бачадондан олди н ги ўсмалар бу аъзоларни орқага 
суриб ю боради. Т екш ири ш дан олди н ҳам иш а қовуқни бўш атиб олиш за- 
рур, ч у н к и тўлиб кетган қовуқ бачадон тан аси н и орқага итаради. Retro- 
positio да бутун бачадон баъзан д ум ғаза суяги н и н г б о ти қ қи см и да ётади. 
Ч ан о қ н и н г қарам а-қарш и ярм и д аги ўсма ёки клечаткадаги и н ф и льтрат 
бачадонни ч ан о қ н и н г ён деворига тақаб қўй и ш и натиж аси да бачадон ён 
том онга cypnnaflH(lateroposltio). Бундан таш қари, ял ли ғлан и ш ж араёнла- 
ридан к ей и н бачадон сербар б о ғлам лари н и н г буралиб кели ш и сабабли ба- 
чадон ён том онга сурилиш и м ум ки н .
Тухумдон о р т и қ л ар и н и н г бойлам лар ўртасида ж ой лаш ган ўсмалари, 
қ и н ўсмалари, қ и н атрезиясида қи н га тўпл ан ган қон (гематокольпос),тўғри 
ичак ўсмалари ва ш унга ўхш аш лар бачадонни к и ч и к ч ан о қ б ўш лиғид ан 
суриб ю бориш и натиж асида бу аъзо кўтарилиб қолади(е1еуа11о.) Бачадон 
туби ни қори н деворига б ал ан д р о қ ф и к сац и я қи либ, ш унд ай в ази я тн и су- 
нъий йўл билан вужудга келтириш м ум ки н.