Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Шахснинг 
ривожланиши
Шахснинг 
шаклланиши
Шахснинг жисмоний 
камолоти қонуниятлари: 
 
1. Одамнинг жисмоний ка-
молоти ёшлик даврида тез ва 
жадал кечади, ёши ўтган са-
йин камолот суръати секин-
лашади. 
2. Бола жисмоний жиҳат-
дан нотекис, яъни айрим да-
врларда тез, айрим даврларда
секин ривожланади
.
 
Шахснинг маънавий
камолоти қонуниятлари: 
1. Одамнинг ёши билан маъ-
навий камолот суръати ўртаси-
да тескари мутаносиб боғланиш 
мавжуд: ёш қанча кичик бўлса, 
маънавий камолот суръати шу-
нча юқори бўлади. 
2. Ёш ўтиши билан маънавий 
камолот суръати секинлашади. 
3. Одамнинг маънавий камо-
лоти нотекис кечади: руҳий 
фаолиятнинг айрим турлари 
учун қулай муддатлар мавжуд 
бўлиб, улар билан шартланган 
маънавий фазилатлар юксали-
ши рўй беради. 
4. Одамнинг руҳияти ва маъ-
навий фазилатлари ривожлан-
ган сари барқарорлик касб эта-
ди. 
 
Шахс
н
ин
г ж
исмон
ий
 кам
ол
оти
 
Шахс 
камолоти 
қонуниятлари: 
Ш
ахс
н
и
н
г 
м
аъ
н
ав
ий
 к
ам
ол
оти
 
2.5-расм. Шахснинг жисмоний ва маънавий камолоти қонуниятлари

---

62 
1. Шахснинг жисмоний камолоти қонуниятлари:
1) одамнинг жисмоний камолоти ёшлик даврида тез ва жадал кечади,
ёши ўтган сайин камолот суръати секинлашади;
2) бола жисмоний жиҳатдан нотекис, яъни айрим даврларда тез, айрим 
даврларда секин ривожланади. 
2. Шахснинг маънавий камолоти қонуниятлари:
1) одамнинг ёши билан маънавий камолот суръати ўртасида тескари му-
таносиб боғланиш мавжуд бўлади: ёш қанча кичик бўлса, маънавий камолот 
суръати шунча юқори бўлади;
2) одамнинг ёши ўтиши билан маънавий камолот суръати секинлашади;
3) одамнинг маънавий камолоти нотекис кечади: руҳий фаолиятнинг ай-
рим турлари юзага келиши ва ривожланиши учун қулай даврлар (муддатлар) 
мавжуд бўлиб, маънавий фазилатларнинг вужудга келиши, юксалиши улар би-
лан шартланган ҳолда содир бўлади; 
4) одамнинг руҳияти ва маънавий фазилатлари ривожланган сари барқа-
рорлик касб этади. 
Демак, шахснинг жисмоний камолоти - одам организмидаги анатомик-
физиологик ўзгаришларни англатса, унинг ижтимоий-маънавий камолоти – 
руҳий, маънавий ва ақлий ўзгаришларни ўз ичига олади. 
 
2.3. Шахс камолоти ва фаолият (мулоқот), уларни бошқариш – 
маърифий-педагогик муаммо сифатида 
Шахс камолоти жисмоний, ақлий, сиёсий, ҳуқуқий, ахлоқий, экологик ва 
эстетик жиҳатга эгалиги билан тавсифланади. Камолотнинг бу жиҳатлари но-
текис, яъни ҳар хил суръатда кечади. Масалан, одамнинг жисмоний камолоти 
50 минг йил олдин қандай бўлган бўлса, ҳозир ҳам деярли шундай кечмоқда. 
Бироқ одамнинг ақлий камолотида тафаккурнинг ривожланиши ҳисобига жу-
да катта ижобий (олдинга) силжишлар кузатилган. Педагогика шахс камолоти-
ни барча таркибий қисмлари билан биргаликда ўрганади. 
Шахс камолоти ва унинг бошқарилишини англаш учун қуйидаги асосий 
масалаларга диққат-эътибор қаратилиши керак: 
1. Шахс камолотининг ўзига хос хусусиятлари: а) қайтарилмаслиги; б) 
ривожланиш ва инқирозларнинг узвий боғлиқлиги; в) бир маромда кечмасли-
ги; г) эгри-бугрилиги; д) босқичли даражалардан ўтиши; е) барқарорликка ин-
тилиши (мойиллиги). 
2. Шахс камолоти концепциялари: а) биологиялашган йўналиш; б) иж-
тимоийлашган йўналиш; в) биоижтимоий йўналиш; г) замонавий педагогика 
ва психологиянинг концептуал қоидалари. 

---

63 
3.Фаолият ва мулоқот – шахс камолоти омиллари: а) фаолият ва муло-
қот, уларнинг етакчи турлари; б) фаолият ва мулоқотга қўйиладиган талаблар; 
в) шахс камолотининг ёш хусусиятлари. 
4. Маърифат ва камолотнинг ўзаро боғлиқлиги: ривожлантирувчи таъ-
лим технологиялари
.
Ҳар бир шахс ва шахслар гуруҳини ўз ичига олган жамоалар (жамият)
муайян макон ва замонда шаклланади, фаолият кўрсатади ва охир-оқибат, ўз 
ўрнини ёш авлодларга бўшатиб беради. Демак, авлодлар янгиланиши (алма-
шинуви), яъни авлодларнинг ижтимоий такрор барпо этилиши, ворислиги уз-
луксиз давом этадиган доимий жараёндир.
Алоҳида ташкил этилган шароитларда, яъни таълим-тарбия муассаса-
ларида инсон шахсини камол топтириш педагогика назарияси ва амалиёти-
нинг энг мураккаб ва ҳал қилувчи муаммоларидан биридир. Бу муаммо турли 
жиҳатларга эга бўлиб, бир қатор табиий ва ижтимоий фанлар томонидан ўрга-
нилади.
Шахснинг шаклланиши ва камол топиши шахс камолоти даражасининг 
юксалишига олиб келувчи миқдор ва сифат ўзгаришлари, изчил қайта ўзга-
ришлар жараёни билан тавсифланади. Шахс камолоти ҳақида бир қанча наза-