Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

Иоган Фридрих Гербард (1776—1841) ўзининг «Тарбия муассасалари-
дан келиб чиққан умумий педагогика», «Психология дарслиги», «Психоло-
гияни педагогикага татбиқ қилиш тўғрисидаги хатлар», «Педагогикага оид 
лекциялар очерки» деган китобларида педагогика назариясига оид фикрлари-
ни баён қилади. Гербард тарбия ишида ақлий таълимга катта аҳамият беради. 
У педагогика назариясига тарбияловчи таълим тушунчасини киритган ва таъ-
лимсиз тарбия бўлмайди, деган. Гербард таълим қизиқишларнинг хилма-хил-
лигига асосланиши лозим, деб ҳисоблаган ва уларни олтита мустақил турга 
ажратган. У босқичли таълим назарияси ва ахлоқий тарбия воситалари тизи-
мини ишлаб чиққан. Европа ва АҚШдаги классик ўрта мактабларда асосан 
Гербард педагогикаси ва унинг болаларни бошқариш тизимига асосланган 
ҳамда кенг ёйилган. Бу тизим болалар ташаббусини бўғиш ва уларни катталар 
обрўсига сўзсиз бўйсундиришга асосланган.
Адольф Дистерверг (1790-1866) такомиллашиб борувчи таълим дидак-
тикасини яратган ва унинг асосий талабларини таълимнинг 33 та қонун ва қои-
дасини белгилаш (таърифлаш) асосида баён қилган. Дистерверг таклиф килган 
кўрсатмали таълим «яқиндан узоққа», «оддийдан мураккабга», «маълумдан 
номаълумга» ўтиш қоидалари билан тавсифланади. Дистерверг ўқитувчи ўрга-
ниб олган нарсаларини унутиб қўймаслиги учун уни тез-тез такрорлаб туриш-
ни маслаҳат беради. Дистерверг фикрича, «ёмон ўқитувчи ҳақиқатни айтади, 
яхши ўқитувчи эса ҳақиқатни топишга ўргатади». 
XIX аср бошларида Россияга ҳам «Уйғониш» даври етиб келиб, бир неча 
кўзга кўринган педагог олимлар етишиб чиқади.
Константин Дмитриевич Ушинский (1824-1870). У педагогогик ан-
тропология соҳасида икки жилдлик «Киши тарбия предмети сифатида» деган 
машҳур асар ёзган. Ушинский рус педагогикасининг ўзига хослигини, миллий 
хусусиятларини ҳимоя қилади, шунингдек тарбия халқчил бўлиши лозим, деб 

---

379 
ҳисоблайди. Болаларни меҳ;нат орқали тарбиялашга катта эътибор беради. 
Таълим мазмуни, унинг тамойиллари, шакл ва усулларини ишлаб чикиш бора-
сида ҳам кўп ишлар қилади. У таълимда кўрсатмалилик, онглилик ва узвийлик 
масалаларини ишлаб чиқади, ўқитишда хилма-хил шакл ва усуллардан фойда-
ланишни тавсия этади.