Ф. Жуманова, С. Авазова, Г. Жобборова, У. Хуснетдинов

Маърифат – (арабча билиш, билимдонлик) одамзоднинг ирсий ва жами-
ятнинг ижтимоий дастурларига мувофиқ таълим ва тарбия жараёнларининг 
ўзаро бирлигида кечадиган, инсон камолотини тартибга солиб, уни комиллик-
ка элтадиган ижтимоий ҳодиса бўлиб, у қадрият, ижтимоий онг ва шахс тузил-
маларини ўз ичига қамраб олган жамиятнинг алоҳида соҳаси сифатида киши-
ларнинг онг-билими ва маданиятини юксалтиришга қаратилган фаолият. 
Маърифатли бўлиш одамнинг ижтимоий ҳаётда ўз ўрни, мақсади, бурч ва 
масъулиятини англашидан бошланади, акс ҳолда, одам ҳар қанча билимли 
бўлса ҳам, маърифатли ҳисобланмайди. Ҳар қандай шахс ёки жамиятнинг 
маънавияти ва маданияти - маърифатдан бошланади. 
Шу нуқтаи назардан, маданият – (арабча - мадиналик, шаҳарлик, таъ-
лим-тарбия кўрганлик) - узоқ тарихий тараққиёт жараёнида инсоният томони-
дан яратилган моддий ва маънавий бойликлар, миллий ва умуминсоний қад-
риятлар мажмуи; у ёки бу жамиятга хос бўлган ижтимоий турмуш ва тараққиёт 
даражаси; кишиларнинг ижодий фаолияти ифодаси ва тарбияланганлик дара-
жаси.

---

298 
Тор маънода, маданият - кишилар ҳаёти ва фаолиятини ташкил этиш 
турлари ва шаклларида, шунингдек улар томонидан яратилган моддий ва маъ-
навий қадриятларда ўз ифодасини топадиган жамият тараққиётининг, инсон 
ижодий куч-ғайрати ва қобилиятининг тарихан шартланган даражаси. Мада-
ниятни моддий, маънавий, миллий, умуминсоний, шахсий, оилавий, касбий ма-
даният каби шаклларга бўлиб ўрганиш мумкин. Сиёсий, иқтисодий, ҳуқуқий, 
ахлоқий, экологик, эстетик, жисмоний ва меҳнат маданияти, шунингдек 
муомала, нутқ, ишлаб чиқариш, хизмат кўрсатиш ва дам олиш маданияти ка-
би тушунчалар ҳам фарқланади.
Бошқача айтганда, маданият - одамнинг табиий ва ижтимоий муҳит би-
лан боғлиқ бўлган билим ва кўникмаларида, ижодий фаолияти ва ҳиссий-қад-
риятли муносабатлари тажрибасида мажмуий намоён бўладиган, унинг тафак-
кури, тил ва методларни эгаллаши ва дунёни тасаввур етишини ифодалайди-
ган яхлит, ўзгарувчан тузилмавий-савияли фазилати. 
Педагогик фаолиятни касб сифатида танлаган кишилар маънавият, ма-